معاونت بهداشت

« سرطان هم قابل پیشگیری است »

سرطان در کشور ما سومین عامل مرگ و میر به حساب می آید و سالانه جان بیش از 30 هزار نفر را می گیرد. شایع ترین سرطان در ایران(بر اساس جمع کل مرد و زن) به ترتیب شامل سرطان های پوست، معده، پستان، روده بزرگ، مثانه، دستگاه خون ساز، مری می باشد. از آنجا که بیش از سی درصد از سرطان ها قابل پیشگیری هستند تلاش می شود مطالبی جهت آشنایی با این بیماری و راههای کنترل آن بیان شود.

 سرطان اصطلاحی است برای گروهی از بیماری ها که در آن سلول های غیرطبیعی بدون کنترل تقسیم می شوند ومی توانند به سایر بافت ها تهاجم کنند. سلولهای سرطانی می تواند از طریق خون و دستگاه لنفاوی به سایر نقاط بدن گسترش یابد. سرطان فقط یک بیماری نیست بلکه مجموعه ای از چندین بیماری است. بیش از صد نوع متفاوت از سرطان وجود دارد. اغلب سرطان ها بر اساس عضو یا نوع سلولی که از آن منشاء می گیرد نامگذاری می شوند.مثلا سرطانی که از روده بزرگ شروع شده سرطان رکتوم نام دارد.

سرطان ها سومین علت مرگ ومیر بعد از بیماریهای قلبی و عروقی و سوانح و حوادث در کشور هستند. سرطان به گروهی از بیماریها گفته می شود که به صورت رشد بی رویه و خارج از کنترل تعدادی از سلولهای بدن انسان ایجاد می شود علل بوجود آورنده این بیماری گوناگون است که معمولاً آنها را تحت عنوان عوامل خطر سرطان به صورت زیر تقسیم بندی می کنند:

• 1. عوامل خطرساز مربوط به رفتار یا سبک زندگی : مثل مصرف دخانیات، تغذیه نامناسب ، چاقی و عدم تحرک جسمانی
• 2. عوامل خطرساز محیطی :آلودگی های محیط، آلودگی هوا و خاک و غیره، آلودگی غذا با مواد شیمیایی سموم قارچها وکپکها، مواد نگهدارنده مثل نیتریت و ونیترات سدیم، پرتوهای مضر، اشعه ماوراء بنفش خورشید و غیره
• 3. عوامل خطرساز ژنتیکی یا زمینه ارثی
• 4. ابتلا به بعضی از بیماریهای ها : مثل هپاتیت و بیماریهای ضعیف کننده سیستم ایمنی بدن

از بین عوامل فوق بیشترین سهم را عوامل مربوط به تغذیه وسبک زندگی و مصرف دخانیات به خود اختصاص داده اند . چاقی، کم تحرکی و مصرف دخانیات، استفاده از غذاهای چرب، سرخ کردنی، فست فودها، کمبود فیبر در غذا، عدم مصرف کافی میوه و سبزیجات به صورت روزانه مهمترین عوامل خطرساز سرطان هستند .

اگر سرطان ها به موقع تشخیص داده شوند اکثراً قابل درمان هستند لذا افراد با تفکر خود مراقبتی در تشخیص به موقع بیماری می توانند نقش اساسی را در پیشگیری از سرطان ایفا کنند. یعنی فرد مراقب خود باشد و با دیدن اولین علامت هشدار دهنده سرطان فوراً به متخصصین مربوط مراجعه نماید.

علائم هشدار دهنده سرطان:

• 1. کاهش وزن غیرقابل توصیه با علت های دیگر
• 2. تب طولانی مدت بدون علت مشخص
• 3. تغییر طولانی مدت در اجابت مزاج در افراد مسن یا خون در مدفوع
• 4. خونریزی و ترشحات غیرطبیعی زنانه
• 5. وجود توده یا غده سفت در سینه یا هر جای بدن
• 6. وجود غده های زیرجلدی بدون درد و در حال بزرگ شدن زخمی که بهبود نمی آید
• 7. هرگونه تغییر در شکل اندازه و رنگ خالهای پوستی
• 8. سرفه های طولانی مدت
• 9. سیری زودرس و کاهش اشتها به همراه کاهش خون
• 10. خشونت صدا

منشاء سرطان:

همه سرطان ها از سلول منشاء می گیرند بدن ما از تعداد زیادی سلول ساخته شده است. این سلول ها به شیوه کنترل شده رشد می کنند و تقسیم می شوند تا سلول های بیشتری برای سالم نگهداشتن بدن تولید کنند. زمانی که سلول ها پیر یا آسیب دیده
می شوند، می میرند و با سلول های جدید جایگزین می شوند اما گاهی اوقات این فرایند منظم به هم می خورد. ماده ژنتیکی یا DNA سلول ممکن است آسیب ببیند یا تغییر کند و جهش پیدا کند که بر رشد سلول طبیعی و تقسیم آن اثر می گذارد. هنگامی که این واقعه رخ می دهد، سلول زمانی که باید بمیرد، نمی میرد و سلول های جدیدی تشکیل می شوند که بدن به آنها نیاز ندارد. این سلول های اضافی توده بافتی به نام تومور را تشکیل می دهند. همه تومورها سرطانی نیستند. تومورها ممکن است خوش خیم یا بدخیم باشند. تومورهای خوش خیم سرطانی نیستند، آنها را می توان برداشت بدون اینکه دوباره عود کنند.
سلول های تومور خوش خیم به سایر نقاط بدن منتشر نمی شود.تومورهای بدخیم سرطانی هستند. سلول های این تومور
می توانند به بافت های مجاور تهاجم کنند و به سایر بخش های بدن گسترش یابند. این گسترش سرطان از یک بخش بدن به بخش دیگر را متاستاز گویند.برخی از سرطان ها تومور تشکیل نمی دهند. برای مثال لوسمی که سرطان خون و مغز استخوان است.

هدف برنامه کنترل بیماری سرطان، کاهش بروز بیماری، مرگ و میر ناشی از سرطان و بهبود کیفیت زندگی بیماران سرطانی می باشد.برای دسترسی به این هدف اقداماتی مانند جلوگیری یا پیشگیری از سرطان، تشخیص زودرس و غربالگری، درمان به موقع و درمان های تسکینی و حمایتی صورت می پذیرد.عوامل ایجاد کننده سرطان به سه دسته عوامل فیزیکی(مانند اشعه UV و یونیزان خورشید)، شیمیایی(مانند آزبست، توتون، سم افلاتوکسین موجود در خشکبار) و بیولوژیکی(مانند ویروس، باکتری و انگل) تقسیم می شوند.البته سن هم یک عامل مهم در ابتلا به سرطان محسوب می شود یعنی با بالارفتن سن، شانس ابتلا به این بیماری نیز افزایش می یابد. از عوامل بیولوژیکی موثر در ایجاد سرطان می توان به ویروس هپاتیت بی و سی(ایجاد سرطان کبد)، ویروس ایدز(ایجاد نوعی سرطان پوست)، ویروس پاپیلومای انسانی(ایجاد سرطان دهانه رحم) و هلیکو باکترپیلوری(ایجاد سرطان معده) اشاره نمود.   

بعضي از عوامل سرطان‌زاي مهم:

• انواع مواد دخاني شامل: سيگار، پيپ، قليان، تنباكو، ترياك بخصوص سوخته آن.
• تابش مستقيم اشعه آفتاب بر روي پوست.
• مصرف الكل.
• برخي ويروس‌ها (مانند ویروس هپاتيتB در سرطان کبد و یروس پاپیلومای انسانی در سرطان گردن رحم و ...).
• نوع و روش تغذيه(مصرف کم میوه و سبزی)
• چاقی و اضافه وزن
• کم تحرکی
• آلودگی هوای شهری

 علایم هشدار دهنده بیماری سرطان :

سید عباس حسینعلی پور

کارشناس بیماری ها