معاونت بهداشت

بسياري از بيماري هاي غيرواگير كه در سنين جواني و ميانسالي ظاهر مي شود به دوران كودكي بازمي گردد .
مطالعات پژوهشگران نشان مي دهد: كمبود معني دار فعاليت فيزيكي با شدت بالا و متوسط در دختران نوجوان كشور زنگ خطري جدي براي بروز بيماري هاي مزمن غيرواگير است كه نياز به برنامه ريزي مناسب دارد.
عادات نامطلوب شيوه زندگي به ويژه كم تحركي علاوه بر اينكه سلامتي كودكان و نوجوانان را به خطر مي اندازد، كشورها را در معرض خطر اپيدمي بيماري هاي غيرواگير قرار مي دهد.
با پيشرفت علوم و فن آوري و به موازات كنترل بيماري هاي واگير، بيماري هاي غيرواگير مانند بيماري هاي قلبي عروقي، ديابت، پوكي استخوان، اختلالات روان شناختي و حتي برخي بدخيمي ها ظهور و بروز بيشتري پيدا مي كنند.يكي از مهمترين عوامل بروز اين گروه از بيماري ها چاقي است كه خود معلول عوامل متعددي از جمله عادات نامناسب غذايي و كاهش فعاليت هاي فيزيكي است.مطالعات اخير در ايران نشان دهنده افزايش بروز اضافه وزن و چاقي به ويژه در كودكان است كه با توجه به خصوصيات رفتاري اين گروه سني، حذف بسياري از عوامل موثر بر افزايش وزن از جمله خوراكي هاي جذاب و داراي ارزش غذايي كم، بازي هاي رايانه اي و تغيير شرايط فضاي فيزيكي زندگي بسيار دشوار است.
تشويق كودكان به ورزش و فعاليت هاي فيزيكي مفرح ضمن آنكه با مقاومت در كودك مواجه نمي شود باعث ترويج فرهنگ صحيح زيستن و شيوه زندگي سالم نيز مي شود.همچنين اين امر مي تواند مانع افزايش وزن و چاقي در كودكان شود، ضمن آنكه اين گونه فعاليت ها شرايط مناسبي را براي رشد و شكوفايي خلاقيت و استعدادهاي كودكان نيز فراهم مي كند.
براساس تحقيقات و آمار جهاني 70درصد نوجوانان بزرگسالاني چاق خواهند بود و حتي اين احتمال وجود دارد كه اين افراد در بزرگسالي دچار چاقي مفرط شوند.
چاقي در دوران نوجواني اغلب با افزايش خطر ابتلا به ديابت، بيماري‌هاي قلبي و عروقي و افزايش فشار خون در بزرگسالي همراه است.
چاقي در دختران به ويژه در سنين حساس بلوغ باعث مي‌شود كه اكثر اين دختران به رژيم‌هاي كاهش وزن رو بياورند و همين مسأله ممكن است منجر به كوتاه ماندن قد آنان شود و به علاوه به كمبود ويتامين مبتلا شوند.
تاخير رشد و تاخير در بلوغ جنسي در اثر دريافت ناكافي غذا و كوتاهي قد باعث اختلالات جبران ناپذيري در دختران خواهد شد و سلامت آنان را به خطر خواهد انداخت.
عوامل ژنتيكي، فيزيولوژيكي، محيطي، عاطفي و رواني از عوامل متعدد بروز چاقي است و تمرينات منظم ورزشي به ويژه در دختران مي‌تواند مانع از بروز چاقي در آنان شود.
در بسياري از موارد گرفتن رژيم‌هاي غذايي ممكن است در كوتاه مدت وزن مناسب را به وجود بياورد اما در دراز مدت ممكن است باعث چاقي بيش از حد و ساير اختلالات فيزيولوژيكي شود.
فقط يك ساعت ورزش!
محققان اعلام كردند كه با توجه به افزايش بروز چاقي‌هاي دوران مدرسه ميان دانش آموزان دختر، تنها يك ساعت ورزش در هفته مي‌تواند منجر به كاهش اضافه وزن در دختران جوان شود.
مطالعات جديد نشان مي‌دهد كه اين افزايش چاقي در ميان دانش‌آموزان پسر كمتر است، چرا به طور كلي تحرك جسمي آنها بيشتر از دختران است و ورزش مدارس مي‌تواند نقش مهمي در جلوگيري از بروز چاقي و بهره‌مندي از پيامدهاي سلامتي آن در دانش آموزان داشته باشد.
از آنجا كه 15درصد كودكان و نوجوانان ما مبتلا به اضافه وزن هستند، اين مطالعات براهميت سرمايه‌گذاري بر روي آموزش‌هاي جسمي روزانه در مدارس تاكيد مي‌كند.

اگر عواقب جسمي و احساسي ابتلا به چاقي براي افراد روشن شود، اهميت توجه به ورزش مدارس جلوه مي‌كند. بررسي‌هاي انجام شده بر روي دانش‌آموزان مدارس نشان مي‌دهد كه تحرك جسمي بيش از يك ساعت در مدرسه در طول يك هفته مي‌تواند 10درصد از چاقي دانش‌آموزان را كاهش دهد. البته اين تحركات جسمي و تمرينات بدني بايد با عادات تغذيه‌اي مناسب با توجه به كنترل برنامه غذايي مدرسه و تنقلات بين روز همراه باشد.
به گفته معاون سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، 84درصد از مردم كشور ما فعاليت فيزيكي لازم را ندارند و ورزش همگاني انجام نمي‌دهند. افراد مبتلا به اضافه وزن، 3 برابر كساني كه داراي وزن متناسب هستند، دچار بيماري‌هاي قلبي، عروقي، ديابت و فشار خون مي‌شوند و احتمال ابتلا به سرطان در اين افراد بيش از 30درصد است، لذا ايجاد رژيم غذايي مناسب به همراه ورزش و تمرينات بدني از همان اوان كودكي ضروري مي‌نمايد.
وي اضافه مي‌كند: كودكان ايراني كه تحت پوشش شير مدرسه قرار دارند و از تحرك فيزيكي خوبي برخوردارند، نسبت به ديگر كودكان در بزرگسالي به بيماري‌هاي كمتري مبتلا مي‌شوند.
يك روانشناس باليني نيز در اين زمينه مي‌گويد: مهم‌ترين دوره‌اي كه بايد در آن بهداشت روان را كاملاً منظور كرد، دوره پيش‌دبستاني است كه پايه‌هاي اصلي‌ رشد رواني در آن دوره بنا نهاده شده است.
 امكانات ورزشي دختران ناچيز است!
دختران امروز پرورش دهنده افراد ديگري در آينده خواهند بود، بنابراين نياز به تن سالم و روح سالم‌تري دارند. ورزش نه تنها در سلامت جسمي بلكه در سلامت روحي و فكري افراد به ويژه قشرهاي جوان و نوجوان نقش بسزايي دارد و دانش‌آموزاني كه فعاليت‌هاي ورزشي انجام مي‌دهند، در كلاس‌هاي درس از نشاط روحي و آمادگي ذهني و پاسخگويي مطلوب‌تري نسبت به ساير دانش‌آموزان برخوردارند. به همين دليل آگاهي عمومي نسبت به نقش ورزش در سلامت انسان امري مهم و خطير مي‌نمايد و وظيفه مسئولان آموزشي كشور توجه به ورزش جوانان به ويژه در مدارس است.
اما آيا در حال حاضر فضاي ورزشي براي دانش‌آموزان كه در سن حساسي به سر مي‌برند، به اندازه كافي وجود دارد؟
آبا براي رشد قواي بدني و سلامتي دختران كه مادران آينده جامعه هستند، به اندازه كافي امكانات و فضاهاي مناسب ورزشي در نظر گرفته شده است؟
متأسفانه بودجه و امكانات ورزشي زنان در كشور بسيار ناچيز است و از مسئولان بايد پرسيد كه چه ميزان براي ورزش دختران هزينه كرده‌ايد؟
با توجه به رشد روز افزون جمعيت و گرايش هرچه بيشتر جامعه به ورزش اعتبارات و امكانات موجود جوابگوي نيازهاي ورزشي دختران نيست و به همين علت است كه استعدادها و توانايي‌هاي دختران ما در زمينه‌هاي مختلف ورزشي رشد مناسب نداشته و بي‌نصيب مانده است.
ورزش و جلوگيري از گرايش به معضلات اجتماعي
كم تحركي و غفلت از فعاليت‌هاي ورزشي نه تنها جسم انسان را فرسوده مي‌كند بلكه باعث ابتلا به انواع بيماري‌هاي رواني و روحي مي‌شود.
به گفته محققان فعاليت بدني و ورزش مانند دارو عمل مي‌كند و نه تنها در بهبودي بيماري‌هاي جسمي موثر هستند كه استرس، افسردگي و بيماري‌هاي عصبي را نيز بهبود مي‌بخشند.
افرادي كه فعاليت بدني دارند، در هر شرايط سني داراي ويژگي‌هاي خاص اخلاقي، رفتاري و نيز آمادگي جسماني و فيزيكي هستند و به ناملايمات خارجي و مشكلات مختلف اجتماعي واكنش منطقي‌تر و بهتري مي‌دهند.

شرايط مطلوب آموزشي و تمرينات منظم ورزشي در جلوگيري از ابتلا به بيماري‌هاي رواني‌ اثر به سزايي دارد و مدرسه در اين ميان با توجه به گزينش مربيان و معلمان سالم و متعهد كه از نظر رواني مسئول تعليم و تربيت دانش آموزان هستند، از جمله عوامل موثر در كاهش ابتلا به بيماري‌هاي رواني و روحي است.
به همين دليل مهم‌ترين وظيفه مسئولان براي ارتقا‌ء سطح بهداشت روان در جامعه، افزايش آگاهي مردم، بستر سازي فرهنگي، آموزش و ايجاد امكانات به منظور اشاعه ورزش در جامعه است و بهتر است پايه‌هاي اين حركت عظيم و اين هدف والا در مدارس گذاشته شود.
داشتن اعتماد به نفس، نداشتن اضطراب و افسردگي، نبود سوءظن و بدبيني، قاطعيت، انگيزه، شور و نشاط از مشخصه‌هاي نوجوانان و جواناني است كه از سلامت جسمي، رواني خوبي برخوردارند و از گرايش به معضلات اجتماعي دوري مي‌كنند.
اسباب بازي‌ها در تحرک کودکان موثر هستند
نتايج يک مطالعه جديد نشان مي‌دهد که کودکاني که در مهد کودک‌ها از وسايل بازي و انواع مختلف استفاده مي‌کنند، نسبت به سايرين فعال‌تر هستند.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایسنا، دکتر «هالز» و همکارانش از دانشگاه کاروليناي شمالي در تحقيقي بر ارزيابي نوع وسايل بازي و نيز فضا و محدوده بازي کودکان در20 مرکز مراقبت از کودک ( مهدکودک ) پرداختند.
نتايج اين تحقيق نشان مي‌دهد؛ كودكاني که در مهدکودک‌هايي با امکانات تفريحي بيشتر و نيز تنوع زيادتري در وسايل بازي هستند، وقت کمتري را به انجام بازي‌هاي ساکن و نشستني مي‌پردازند.
همچنين در اين مطالعه مشخص شد؛ در مکان‌هايي که از نظر امکانات مذکور ضعيف‌تر هستند، 15 درصد وقت بچه‌ها صرف بازي‌هاي متحرک و پرتحرک و بيشتر از 50 درصد از وقتشان را به انجام بازي‌هاي ساکن مي پردازند. ولي در مراکزي که غني از انواع وسايل بازي هستند، بچه‌ها 80 دقيقه بيشتر از سايرين به انجام بازي‌هاي پرتحرک و بيشتر از 140 دقيقه کمتر از سايرين به انجام بازي‌هاي ساکن و نشستني مي پردازند.
در ادامه اين بررسي، به نظر مي‌رسد، كودكان فعال‌ و پرجنب وجوش از نظر بهره هوشي و نيز سطح علمي بالاتر از ديگران بودند.
دکتر هانز افزود: ساده‌ترين و ارزان‌ترين روش ممکن جهت افزايش تحرکات و فعال‌تر ساختن کودکان، فراهم کردن وسايل تفريحي زيادتر براي آنان مي باشد.
تأثیر تماشای تلویزیون و ویدئو بر رشد مغز کودکان
انجمن اطفال ایالات متحده(AAP) و انجمن پزشکی ایالات متحده(AMA) در سال‌های 1999 و 2000 میلادی نتایج مطالعاتی را در این زمینه منتشر ساختند که بر تأثیراتی چون القای رفتار تهاجمی، اضافه وزن (چاقی) و ضعف تحصیلی اشاره داشته است. در مقاله حاضر سعی شده است به اختصار به تأثیرات منفی تماشای زیاده از حد تلویزیون و ویدئو بر رشد مغز در کودکان و راه کارهای جلوگیری از آن پرداخته شود که می‌ تواند، به عنوان راهنمای مفیدی در دسترس خانواده‌ها قرار گیرد.
مطالعات اخیر نشان داده است که با توجه به توانایی شکل ‌پذیری مغز، تجارب محیطی می ‌توانند رشد مغز را به میزان قابل ملاحظه‌ای متأثر نمایند. بنابراین قرار گرفتن کودک در معرض یک محرک محیطی می ‌تواند از طریق ایجاد یک مسیر ویژه (عادات مغز) یا با محروم کردن مغز از دیگر تجارب، رشد ذهنی و هیجانی مغزرا شدیداً تحت تأثیر قرار دهد. در حالی که محرکات مناسب نظیر ارتباط صمیمی با والدین (یا مراقب)، محیط زبانی غنی و فعال، بازی‌های دارای تحرک بدنی و برنامه‌های آموزشی متناسب با سن می ‌توانند، رشد مغز را تقویت نمایند.
محیط‌ های بی‌ بهره از تحریکات ذهنی و با رفتارهای نامناسب (مانند برخوردهای بدون فکر و آنی، خشونت و غیره) یا محروم کردن مغز از فرصت‌های مهم برای مشارکت فعال در ارتباطات اجتماعی، بازی‌های خلاق و حل مسائل می‌ توانند، پیامدهای وخیم و غیرقابل جبرانی را به همراه داشته باشند. علاوه بر این مجبور کردن و تحت فشار قرار دادن کودکان به فراگیری موضوعات آموزشی زمانی که آنها باید از لحاظ شخصیتی در کاویدن دنیای سه بعدی پیرامون خود باشند، می ‌تواند، موجب دور زدن یا نادیده گرفته شدن بسیاری از جنبه‌های مهم رشدی شود.
تأثیرات زیان بار تماشای بیش از حد تلویزیون و ویدئو
امروزه در مواردی، پیامدهای ناخوشایندی را در مدارس شاهد هستیم که به نظر می ‌رسد، ناشی از تماشای برنامه‌های تلویزیونی و یا ویدئویی برای ساعت‌های طولانی باشد. برای مثال، اختلال نقص توجهی (ADD)، مشکلات رفتاری، ضعف تحصیلی، اختلالات زبانی (که به درک خواند و بیان کلامی نیز گسترش یافته است) و ضعف مهارت‌های حل مسئله از جمله مشکلاتی هستند که از سوی آموزگاران گزارش می ‌شوند. اگر چه تغییر سبک زندگی مردم و تغییرات اجتماعی تا حدودی در این زمینه مؤثر است، اما مطالعات انجام شده روی تماشاچیان تلویزیون و ویدئو بر نقش مؤثر و غیرقابل انکار آنها تأکید دارد. در کنار اینکه می‌ دانیم، سطح آستانه دریافت و تحریک‌ پذیری کودکان، بسیار با یکدیگر متفاوت است.
تماشای زیاده از حد برنامه‌های تلویزیون و یا ویدئویی به ویژه در دوران بحرانی رشد زبان و سنین انجام بازی‌های پرتحرک، می ‌تواند از جنبه‌های مختلفی بر ذهن کودکان تأثیر منفی داشته باشد که در زیر به آنها اشاره می ‌گردد.
رابطه ی بین تماشای تلویزیون یا ویدئو و افت عمل کرد تحصیلی
بین میزان تماشای تلویزیون یا ویدئو و افت عمل کرد تحصیل، به ویژه توانایی خواندن، رابطه وجود دارد.
این امر می ‌تواند از جایگزین شدن تماشای این برنامه‌ها به جای تمرین خواندن ناشی شود، و شاید احتمال تأثیرات نامطلوب تحریکات بصری برنامه‌های تلویزیونی و ویدئویی بر رشد مسیر‌های زبانی نیمکره چپ مغز نیز مطرح باشد.
مغز جوانی که مرتباً از تحرکات بینایی جاذب متأثر می‌ شود، نمی‌ تواند توجهش را به گوش دادن دقیق به محرکات زبانی معطوف کند. ضمن این که غالباً پس از دقایق بسیار کوتاهی، مغز نسبت به دریافت و درک محرکاتی که به پردازش دقیق نیاز دارند، خستگی نشان می ‌دهد.
ماهیت محرک ممکن است برای برخی کودکان، مشکل توجهی ایجاد کند. جدای از موضوعات تکراری برنامه‌های تلویزیونی و ویدئویی، برنامه‌هایی که توجه کودکان را به شدت به خود معطوف می ‌کنند (مانند تمرکزهای گذرا، فلاش‌های رنگی، حرکات سریع در میدان بینایی محیطی، صداهای بلند ناگهانی و غیره)، بهترین شیوه برای به خدمت گرفتن توجه کودکان به شکل غیرارادی می ‌باشند. چنین تجاربی، کودک را از عملکرد مستقل براساس توانمندی‌های ذهنی خود در فعالیت‌هایی مانند بازی‌ها، سرگرمی‌ها، تعاملات اجتماعی و غیره محروم می‌ کنند.
نظام کنترل اجرایی مغز، یا قشر پره فرونتال، مسئول برنامه‌ریزی، سازماندهی و نظم بخشیدن به رفتار در قضاوت توجه خود آگاهانه می ‌باشد.
این قابلیت‌ها در دوران کودکی و در سنین جوانی و بلوغ رشد و توسعه می‌ یابند، اما بررسی‌ها نشان داده است، برنامه‌های بی‌ محتوای تلویزیونی و ویدئویی یا بازی‌های کامپیوتری می ‌توانند،بر رشد و توسعه این بخش از مغز تأثیر گذارند. در بین کودکانی که بیشتر تلویزیون و ویدئو تماشا می‌ کنند، اضافه وزن بیشتر است. تماشای این برنامه‌ها علاوه بر این که از تحرک کودکان می ‌کاهد، غالباً با صرف مواد غذایی مورد علاقه کودکان همراه است. ضمن اینکه تبلیغ مواد غذایی پر انرژی در حین برنامه‌ها و تحریک کودکان به تهیه و خوردن آنها، مورد مهمی است که نباید فراموش شود.
راه‌کارهای پیش نهادی
1- مدت زمانی را که کودک به تماشای برنامه‌های تلویزیونی و یا ویدئویی می ‌پردازد مشخص کرده و سپس بسته به سن کودک، آن را به مدت زمان معینی محدود کنید (یک ساعت برای کودکان سن پیش دبستانی و 2-1 ساعت برای کودکان بزرگ‌تر).
2- با کودکان دوره آموزش پیش‌دبستانی و بزرگتر می توانید، درباره تدوین یک برنامه هفتگی تماشای تلویزیون مشورت کرده و به توافق برسید. بدین ترتیب، تلویزیون تنها برای تماشای برنامه مورد نظر روشن شده و در پایان برنامه، خاموش می ‌شود.
3- انجام تکالیف مدرسه در اولویت است و نباید در حین آن تلویزیون روشن باشد.
4- در مورد خردسالان نیز لازم است از ابتدا نسبت به تماشای برنامه‌های نامناسب یا زیاده از حد، سیاست مشخصی اتخاذ شود تا بتوان در این زمینه، عادات مناسبی را پی ‌ریزی کرد.
5- در صورت مشاهده مشکلات کم توجهی در کودک پیشنهاد می ‌شود که برای مدتی تماشای تلویزیون محدود گردد.
6- والدین لازم است بر مضمون و محتوای برنامه‌هایی که کودک در سنین مختلف تماشا می ‌کند، نظارت داشته باشند.
7- والدین می‌ توانند با شرکت در تماشای برنامه دلخواه کودک و صحبت درباره آن، پرسیدن سؤال، و کمک در فهم پیام آن، از فرصت موجود به عنوان یک تجربه یادگیری استفاده کنند.
8- نباید از تماشای برنامه دلخواه کودک به عنوان یک ابزار تشویق و یا تنبیه استفاده کرد، زیرا با این کار تنها ارزش آن در نزد کودک بالا برده می ‌شود.