معاونت بهداشت

فلج اطفال

بیماری فلج اطفال یکی از بیماری‌های مسری عفونی و ناتوان کننده بخصوص در دوران کودکی است. تا قبل از تصویب برنامه ریشه کنی فلج اطفال، سالانه بیش از چهل میلیون نفر به این بیماری مبتلا شده و صدها هزار نفر از آنان برای همیشه فلج باقی می‌ماندند.

سه تیپ ویروس فلج اطفال وجود داشت که شامل تیپ های 1و2و3 است. از سال 1999 تاکنون هیچ موردی از ویروس وحشی تیپ 2 وجود نداشته است و سازمان جهانی بهداشت در سال 2016 رسما ریشه کنی آن را اعلام کرد. لذا در حال حاضر نگرانی از سروتیپ 1 ویروس وحشی فلج اطفال وجود دارد .

با توجه به پیروزی به دست آمده در ریشه کنی بیماری آبله که در سال 1977 میلادی و به دنبال مشارکت همه ملت ها نصیب جامعه بشری شد، در سال 1988 میلادی مجمع عمومی بهداشت جهانی، سازمان جهانی بهداشت را مکلف نمود که بیماری فلج اطفال را تا سال 2000 میلادی (1379 هـ . ش) در کره زمین ریشه کن کند.

از سال 1370 جمهوری اسلامی ایران راهبردهای مصوب برنامه ریشه کنی فلج اطفال یعنی ارتقاء پوشش واکسیناسیون جاری کودکان، برگزاری عملیات ایمن سازی تکمیلی، فعالیت نظام مراقبت فلج شل حاد را در راستای وصول به هدف ریشه کنی به شدت به اجرا گذاشته است. همچنین از سال 1379 فعالیت در زمینه راهبرد چهارم یعنی مهار آزمایشگاهی ویروسی وحشی پولیو نیز به مرحله اجرا درآمد.

کشورها از نظر بیماری فلج اطفال به 3 گروه تقسیم می شوند:

اول کشورهایی که بیماری هنوز در آنها بومی است که در سال 2022 فقط 2 کشور افغانستان، پاکستان در این گروه قرار دارند.

دوم کشورهایی که توانسته اند گردش ویروس وحشی فلج اطفال را قطع کنند و عاری از پولیو (Polio Free) شوند .

سوم کشورهایی که علیرغم موفقیت اولیه، مجددا بیماری به کشورشان برگشته است.

چه افرادی در بالاترین خطر ابتلا به فلج اطفال هستند؟

فلج اطفال معمولا کودکان زیر 5 سال فاقد سابقه ایمن سازی یا با واکسیناسیون ناقص را مبتلا می کند. اکثر کودکان آلوده فقط علائم خفیفی را نشان می دهند ولی یک کودک از هر200 کودک آلوده دچار فلج خواهد شد. ویروس هم چنین ممکن است توسط نوجوانان و بالغین حمل شده یا آنان را مبتلا کند. علائم فلج اطفال شامل  تب، ضعف و خستگی ، سردرد، استفراغ، سفتی گردن، درد و ضعف در اندام ها و متعاقبا فلج  معمولا در پا است. در صورت بروز فلج  شل یا  ضعف ناگهانی در پا یا دست، باید گزارش فوری انجام شود.

فلج اطفال چگونه منتقل می شود؟

ویروس فلج اطفال معمولا از طریق آب و غذای آلوده به مدفوع فرد حامل ویروس  وارد بدن می شود. ویروس در روده تکثیر شده  و از طریق مدفوع دفع می شود.

آیا فلج اطفال قابل درمان است؟

خیر. بیماری درمان قطعی ندارد و می‌تواند سبب فلج شدید یا مرگ کودک آلوده شود.تنها راه پیشگیری، ایمن سازی کامل است.

آیا فلج اطفال قابل پیشگیری است؟  بله

فلج اطفال از طریق ایمن کردن کودک با واکسن قابل پیشگیری است. از سال 1988 و شروع برنامه جهانی ریشه کنی فلج اطفال ، بروز جهانی بیماری  بیش از 99 % کاهش یافته و تعداد کشورهای با انتقال بومی از 125 به 2 کشور افغانستان و پاکستان کاهش پیدا کرده است. کشورها با استفاده از واکسن خوراکی فلج اطفال مؤفق به حذف فلج اطفال شده اند. هر چند، تا زمان ریشه کنی جهانی بیماری ، تمام کشورها در خطر بازگشت ویروس و آلودگی مجدد هستند. این موفقیت بزرگ در کشور، بدون تردید مرهون کیفیت بالای ایمن سازی جاری و تکمیلی کودکان از نظر کارایی واکسن و حفظ زنجیره سرما و پوشش بالای 95%  برنامه ایمن سازی بوده است.

راهبردهای سازمان جهانی بهداشت  برای ریشه کنی فلج اطفال در 4 محور کلی طبقه بندی می‌شوند:

1. -    پوشش بالای ایمن سازی جاری با واکسن فلج اطفال: حداقل 95 % کودکان هر شهرستان باید نوبت سوم واکسن فلج اطفال را دریافت کرده باشند.
2. -    عملیات ایمن سازی تکمیلی: در شرایط خاص به کلیه کودکان زیر 5 سال بدون توجه به سابقه ایمن سازی قبلی ، مجددا دو نوبت قطره خوراکی فلج اطفال با فاصله 4 هفته تجویز می‌شود .

3- نظام مراقبت فلج شل حاد :

در حال حاضر با تلاش همه همکاران محترم، کشور ما در مرحله ریشه کنی فلج اطفال قرار دارد و هیچ مورد لج اطفال بومی در کشور نداریم ولی حفظ این دست آورد بسیار مهم است و با توجه به اینکه ما در همسایه کشور هایی مانند افغانستان و پاکستان قرارداریم که هنوز سالانه موارد زیادی از بروز بیماری فلج اطفال دارند و احتمال ورود این بیماری به کشور ما وجود دارد ، حفظ این دست آورد با ارزش بسیار مهم است  لذا باید در راستای مراقبت از این بیماری نظام مراقبت کشور فعال و پویا باشد و هر استان در کشور حداقل 2 مورد فلج شل حاد به ازای هر یک صد هزار نفر جمعیت زیر 15 سال در هر سال شناسایی و گزارش شود. اقدامات زیر در راستای حفظ نظام مراقبت بیماری فلج اطفال صورت می­گیرد.

1. -    شناسایی موارد فلج شل حاد، نمونه گیری و ارسال نمونه به انستیتو پاستور
2. -    پیگیری اطرافیان موارد شناسایی شده و پیگیری روز 60 بیمار جهت تعیین میزان فلج باقیمانده
3. -    بررسی و تکمیل واکسیناسیون بیمار و اطرافیان بیمار
4. -    بررسی بیمار و اطرافیان بیمار جهت شناسایی منبع احتمالی بیماری
5. -    دریافت گزارش تلفنی فوری روزانه از سطح بیمارستانها، درمانگاهها، مراکز بهداشتی و درمانی و...
6. -    بازدید هفتگی از فیزیوتراپی های، مراکز کاردرمانی، بیمارستانها در سطح استان
7. -    دریافت گزارش هفتگی از سطح بیمارستانها، درمانگاهها، مراکز بهداشتی و درمانی و...

در صورتیکه هر کدام از استراتژی های نظام مراقبت بیماری دچار آسیب شود و یا انجام نشود به دنبال آن شاهد بروز موارد جدید فلج اطفال و افزایش روزانه بیماری خواهیم بود و این بیماری می­تواند نزدیکترین عزیزان ما و کودکان ما را نیز درگیر کند و هر آنچه که انجام میشود در راستای جلوگیری از آسیب به جامعه ای است که خود و عزیزان ما هم در آن زندگی می­کنند.