معاونت بهداشت

رفتارهای مناسب برای تغذیه کودکان

تغذیه زودرس ترین فرم ارتباط بین مادر و کودک است در نتیجه دانستن رفتارهای مناسب و انجام آنها در حین تغذیه کودک از بدو تولد به مادران کمک می کند تا کودک خود را بهتر تغذیه کنند.

رفتارهای تغذیه ای مناسب از بدو تولد کودک تا 3 ماهگی:

- شیر دادن باید بر اساس میل وتقاضای شیرخوار باشد بنابراین باید به محض بیدار شدن شیرخوار و یا با مشاهده تمایل او به مکیدن قبل از اینکه زیاد گریه کند به او شیر بدهید. هنگام شیردادن باید شیرخوار را به خوبی و به راحتی در آغوش بگیرید.

- هنگام شیردادن، به کودک لبخند بزنید و بـــا ملایمت و مهربانی با او صحبت کنید. اما نه به گونه ای که شیرخوار از شیرخوردن باز بماند.

- مدت شیرخوردن و فاصله بین دفعات تغذیه را باید به اختیار شیرخوار بگذارید زیرا در این سن شیرخوار مقدار شیر دریافتی را بر حسب نیازهای خود تنظیم می کند. به او فرصت کافی برای توقف در مکیدن، نفس تازه کردن، برقراری ارتباط با خودتان و اطرافیان بدهید تا پس از این فرصت، مجددا" به شیرخوردن ادامه دهد.

- اگر بعد از شیرخوردن شیرخوار بادگلو نزد و به خواب رفت نباید نگران او شوید. بسیاری از شیرخـــــواران که از شیر مادر تغذیه می کنند اگر روش شیرخوردنشان درست باشد هوایی نمی بلعند و نیازی به بادگلو زدن ندارند و اگر احیانا" هم هوایی بلعیده باشند و به خواب بروند خودشان بیدار می شوند. بنابراین برای گرفتن بادگلوی کودکی که از شیر مادر تغذیه می شود نباید او را از خواب بیدار کنید.

رفتارهای تغذیه ای مناسب برای کودکان 3 تا 6 ماهه:

- در این زمان شیرخوار رابطه نزدیک و صمیمانه تری با مادر و مراقب خود برقرار می کند و با اطرافیان و محیط زندگی خود نیز فعالانه برخورد می کند و از مصاحبت با مادر در حین شیرخوردن لذت می برد. به مادر لبخند می زند و او را بیشتر به طرف خود جلب کرده و مشتاق مراقبت از خود می نماید.

- در این دوران، شیرخوار ممکن است ضمن شیردهی گاه گاهی از شیرخوردن دست کشیده و به اطراف و اطرافیان نگاه کند و با لبخند و نگاه خود از آنان بخواهد که به او بیشتر توجه کنند سپس دوباره به شیرخوردن ادامه می دهد و این کار را چندین بار تکرار می کند، والدین باید توجه داشته باشند که این امر طبیعی بوده و جای نگرانی ندارد. این عمل شیرخوار را نباید به حساب سیرشدن وی گذاشت، در غیر این صورت ممکن است به دلیل ناکافی بودن تغذیه، کودک دچار سوء تغذیه و تاخیر رشد شود.

- در مورد بسیاری از شیرخواران بازیگوش و کنجکاو بهتر است مکانی خلوت، آرام و حتی با نور کم را جهت شیردادن به کودک انتخاب نمایید که کودک به مقدار کافی شیر بخورد.

رفتارهای تغذیه ای مناسب برای کودکان 6 تا 9 ماه:

- کودک در سنین 6 تا 9 ماهگی دوست دارد از بزرگترها تقلید کند. بنابراین هنگام غذا دادن به کودک شما هـــم همراه او دهانتان را باز کنید و این کار را چند بار تکرار کنید. نام هر ماده غذایی را که به او می دهید مخصوصا" اگر جدید باشد چندین بار تکرار کنید. تا کودک علاوه بر طعم غذا با نام آن هم آشنا شود.

- بعضی شیرخواران بطور موقت ممکن است موادی را که جامد یا غلیظ تر از شیر ماده است قبول نکنند بهتر است بتدریج بر غلظت مواد غذایی بیافزاییم. برای اینکه کودک بهتر غذا بخورد در صورت امکان کودک دیگری را که با اشتها غذا می خورد در مقابل کودک خود بنشانید و یا خودتان با اشتها و یا خودتان با اشتها و لذت غذا بخورید تا او یاد بگیرد.

- از همان اوایل با هر نوع عکس العمل شیرخوار مثل بستن دهان بعد از خوردن یکی دو قاشق، تف کردن، سربرگرداندن، ریختن غذا، صبورانه برخورد کرده و خونسردی خود را حفظ کنید. اصرار زیاد و یا به زور غذا دادن به هر نحوی که باشد کار درستی نیست و در آینده موجب امتناع از خوردن غذا توسط کودک می شود.

- زمانی که کودک قادر به نشستن است او را بنشانید و غذا دهید. اگر هنوز نمی تواند کاملا" بنشیند هنگام غذا دادن او را در بغل بگیرید. هیچ وقت در حال دراز کشیدن به کودک غذا ندهید.

- هنگام غذا دادن به کودک 9-6 ماهه خود توجه داشته باشید رفتارهایی مانند ریختن غذا روی زمیــن و یا به صورت و دست، وارونه کردن ظرف غذا همه جزئی از تکامل کودک محسوب می شود. با این رفتارهای کودک مبارزه نکنید زیرا تنها نتیجه آن بد غذایی کودک و بیزاری او از غذا خوردن در هنگام بزرگسالی است.

- هنگام غذا دادن به کودک خود با صدای آرام با او صحبت کنید خصوصا" حرفهایی بزنید که او را به خوردن غذا ترغیب کند ولی توجه داشته باشید که با زیاد حرف زدن توجه او را از غذا خوردن منحرف نکنید.

- به علائق غذایی کودک 9-6 ماهه خود احترام بگذارید اجازه دهید که هر قدر که میل دارد و با هر سرعتی که می خواهد، غذا بخورد. سعی نکنید قاشق را تندتند در دهان او ببرید. بستن لبها و یا برگردانیدن سرنشانه غذا نخواستن است بنابراین در این زمان غذا دادن را قطع کنید و بعد از چند لحظه توقف دوباره به غذا دادن ادامه دهید. کودکان در سنین 6 تا 7 ماهگی دوست دارند قاشق یا فنجان را خودشان به دست بگیرند گرچه در این کار مهارت ندارند ولی به آن، تمایل دارند. بنابراین باید این نشانه ها را شناخت و فرصت های مناسب را در اختیارشان قرار داد.

- بهتر است اولین تجربه های کودک در غذا خوردن خوشایند و دلنشین باشد تا همواره از غذا خوردن لذت ببرد.

رفتارهای تغذیه ای کودک 11-9 ماهه:

- کودکان در این سن دوست دارند با دست خود غذا بخورند. در هنگام غذا دادن به کودک به او نیز یک قاشق بدهید تا خودش نیز در خوردن غذا سهیم باشد. اگر ازقاشق استفاده نکرد اجازه دهید با دستش غذا بخورد. فراموش نکنید نهی کردن کودک از خوردن غذا با دست خود موجب لجبازی کودک می شود. ممکن است در ابتدا برداشتن غذا و گذاشتن آن به دهان برای کودک سخت باشد و غذا را به صورت و لباس خود بمالد نگران نباشید کم کم کودک روش صحیح غذا خوردن را خواهد آموخت.

توجه داشته باشید:

کودکان در غذا خوردن با یکدیگر تفاوت دارند

به تفاوت ها و خصوصیات فردی کودکان باید توجه داشت. حجم غذای دریافتی در دفعات مختلف و در هر کودک متفاوت است و بستگی به شخصیت کودک دارد. مثلا" کودکان آرام بیشتر می خورند ولی همین کودکان هم ممکن است در یک وعده کمتر و در وعده دیگر بیشتر بخورند بنابراین مادران نباید انتظار داشته باشند که همیشه بشقاب یا کاسه غذای کودک خالی شود در حالی که ممکن است چند قاشق و یا حتی 2 یا 3 قاشق غذا در هر وعده برای یک شیرخوار 6 تا 8 ماهه کافی باشد و به هر حال توسل به زور و فشار هرگز کارمناسبی نیست.

برعکس کودکان فعال به دلیل توجه بیشتر به محیط اطراف خود، به حجم کم ولی دفعات بیشتر غذا، نیاز دارند. گاهی کودکان مانند بزرگسالان ممکن است نسبت به غذاهای مختلف و یا اوقات مختلف غذا، اشتهای متفاوت داشته باشند. مثلا" گاهی ممکن است صبح برای صبحانه اشتهای زیادی نداشته باشند و یا گاهـی عصـرها که فعالیت زیادی کرده و خسته هستند و یا به دلیل یک حمام طولانی، خواب آلود شده اند ممکن است بیشتر نیاز به خواب داشته و کمتر غذا بخورند.

رفتار والدین هنگام غذا دادن به کودک:

وسواس والدین و توسل به هر کاری برای اینکه کودک بیشتر غذا بخورد و اشتغال ذهنی آنان برای هر چه بیشتر شدن وزن کودک، یکی از مشکلات است.

عدم توجه والدین به تاثیر وراثت، محیط، نوع شخصیت و رفتار کودک و نیازهای او و صرفا" توقع داشتن یک بچه درشت و چاق، موجب می شود تصور کنند که با فشار آوردن و به زور غذا دادن به کودک می توانند به آرزوی خود برسند. گاهی نیز وسواس به خرج می دهند که بچه باید حتما" فلان مقدار گوشت یا سبزی یا شیر و مواد نشاسته ای را بخورد. بنابراین، اطلاعات و برداشت های نادرست، موجب اصرار بیش از حد والدین و فشار بی مورد بر کودک می شود. مادر می گوید: "چرا بشقاب غذای تو خالی نشده، تو که چیزی نخوردی، این همه زحمت کشیدم و برایت غذا درست کردم لب نزدی." این فشارها علاوه بر آثار سوئی که بر روح و روان کودک وارد می آورد، علاوه بر خدشه دار شدن روابط والدین و فرزند اغلب بی نتیجه بوده و یا حتی نتیجه عکس می دهد.

برخی رفتارهای نادرست والدین که بر غذا خوردن کودک اثر می گذارد:

گاهی اوقات تلاش بیش از حد برای برقراری نظم و انضباط در موقع غذا خوردن و به اصطلاح رفتار صحیح داشتن سر سفره غذا برای کودکی که دوست دارد با غذایش بازی کند منجر به حالت تنفر از غذا خوردن می شود.

گاهی عوامل دیگر مثل اضطراب زیاد مادر به دلیل فشار ناشی از کار و مشغله فراوان یا احساس گناه مادر به واسطه این ذهنیت که مادر خوبی نیست و به دلیل کار زیاد از فرزندش غافل می شود موجب می شود که برای غذا خوردن کودک تلاش و وسواس بیش از حد بنماید تا بتواند "احساس مادر بودن" را که تصور می کند کامل نیست در خود ایجاد نماید.

گاهی عوامل دیگری نظیر اصرار به جدا کردن کودک از کار یا چیزی که دوست دارد ولی مجبورش می کنند تا آن را رها کند و غذا بخورد یا اصولا" عدم رضایت کودک از موقعیت خود در خانواده و یا عدم محبت به موقع والدین، همچنین استرس و تنش حاصل از رفتار پدر و مادر با یکدیگر، خوردن غذاهایی که دوست ندارد و یا غذایی که بقیه اعضاء خانواده هم اظهار می کنند که دوست ندارند و در نتیجه او هم یاد می گیرد که دوست نداشته باشد، غذاهای یک جور و یکنواخت و یک مزه، بدون تغییرنگ و بو، همه می توانند بر اشتها وغذا خوردن کودک اثر گذاشته وباعث مقاومت در کودک، در نتیجه اعمال فشار بیشتر از طرف مادر و افزایش نگرانی و تشویش او از غذا نخوردن کودک شوند.

همه این عوامل باید مورد توجه قرار گیرند و برای رفع مشکلات تلاش شود در نتیجه، شیوه مطلوبی برای تغذیه کودک انتخاب گردد تا غذا خوردن برای او یک تجربه شیرین و دلچسب و برای مادر سبب آرامش خیال و انگیزه بیشتر جهت تهیه غذاهای مناسب و متنوع شود.

در مورد اشتهای کودک زیر یکسال خود توجه داشته باشید:

- گاهی عدم اشتها یا بی اشتهایی علت فیزیولوژیک دارد. معمولا" استراحت کافی، حجم مناسب غذا در یک وعده، آفتاب و هوای آزاد باعث افزایش اشتها می گردد. گرچه رشد کودک در سن 6 تا 11 ماهگی سرعت کمتری نسبت به قبل خواهد داشت. ولی فعالیت کودک بیشتر می شود و بازیگوشی او اجازه نمی دهد که به غذا توجه کند. بنابراین غذا را در دفعات بیشتر ولی با حجم کمتر به او بدهید.

- توجه داشته باشید که ممکن است مقدار غذای دریافتی کودک از یک روز به روز دیگر متفاوت باشد. ولی کودک به طور طبیعی و عادی رشد کند، همچنین ممکن است کودک در یک روز غذایی را با میل و اشهای زیاد بخورد ولی روز دیگر همان غذا را با بی اشتهایی بخورد یا اصلا" نخورد. تمام این رفتارها طبیعی است سعی کنید کودک را به خوردن غذا ترغیب کنید ولی او را مجبور به خوردن غذا نکنید.

- به زور غذا دادن، یکنواخت بودن غذا، عدم توجه کافی به نیازهای عاطفی کودک، کمبود آهن، بیماری وسوء تغذیه همگی اشتهای کودک را تحت تاثیر قرار داده و پذیرش غذا از سوی او را مشکل می کند.

چرا بعضی از کودکان بی اشتها هستند

تعریف مادران از بی اشتهایی و قضاوت آنان در این ارتباط همیشه یکسان نیست بعضی از مادران از بی اشتهایی کودک خود شکایت دارند در صورتی که فرزندشان از رشد مناسبی برخوردار است.

نحوه مقابله با بی اشتهایی کودک:

1-روش التماس:

مادر به هر طریقی سعی می کند که کودک را وادار به خوردن کند. ملتمسانه به او نگاه می کند و می گوید: "این لقمه را به خاطر من بخور" این یکی را به خاطر خاله جان ................، این لقمه آخر است، بخور تا به پدرت بگویم چه بچه خوبی هستی،"

2-روش انحراف فکر:

برای غذا دادن به کودک او را کنار تلویزیون می نشانند تا کارتون تماشا کند و یا اطرافیان شکلک در می آورند و یا اینکه صدای حیوانات را تقلید می کنند تا کودک چند قاشق غذا بخورد.

3-روش پاداش:

می گویند "اگر غذایت را بخوری تو را به پارک می برم یا برایت بستنی می خرم."

4-روش تهدید کردن:

اگر غذایت را نخوری تو را دوست ندارم یا تو را تنبیه می کنم یا همین طور ضعیف و کوچک باقی می مانی."

5- روش اجباری:

او را بـــغل می کنند و با بازکردن دهان او حتی با گرفتن بینی اش، به زور غذا را در دهانش می گذارند که اکثرا" هم منجر به استفراغ غذاهای خورده شده می شود.

6-روش کودک سالاری:

به این صورت که هر ماده خوراکی را که بچه درخواست کند فراهم می کنند حتی اگر برایش مضر باشد، فقط آرزوی والدین این است که او چیزی بخورد حالا هر چه بود مهم نیست.

هیچکدام از شش روش فوق صحیح نیست و تمام این روشها منجر به عدم دریافت کافی غذا توسط کودک می شود.