معاونت بهداشت

اهمیت سلامت مردان در باروری

مسائل مربوط به باروری تنها مختص زنان نیست. زوجینی که قصد آمادگی برای حاملگی دارند معمولاً فقط بر سلامت زنان متمرکز می‌شوند، اما مردان هم باید تغییر مثبتی در سبک زندگی و روابط خود ایجاد کند. در واقع دو عامل در به وجود آمدن یک کودک نقش دارند. اگر چه این زن است که باردار می‌شود و زایمان می‌کند اما مرد نیز نقش بسیار مهمی در بارداری ایفا می‌کند.

 برای اینکه لقاح رخ دهد اسپرم باید به حد کافی سالم و قوی باشد تا بتواند خود را به تخمک برساند و در آن نفوذ کند. هرگونه مشکلی در این روند می‌تواند در لقاح اختلال ایجاد کند. عوامل متعددی از ژنتیک و سبک زندگی تا محیط زیست و هورمون‌ها می‌توانند در باروری یک مرد تأثیر داشته باشند. بنابراین نمی‌توان یک عامل منفرد را در ناباروری یک مرد دخیل دانست. بهتر است بدانید که قرار گرفتن مردان در معرض مواد خاصی می‌تواند منجر به برخی مشکلات اولیه باروری و همچنین افزایش خطر برخی نقایص جنینی شود.

تعریف ناباروری

اگر زوجی طی یک سال با وجود داشتن رابطه جنسی، بدون روشهای جلوگیری، بارور نشوند در تعریف ناباروری قرار می‌گیرند. در حال حاضر با استفاده از روشهای جدید درمان ناباروری، تمامی زوجهای نابارور می توانند امکان فرزند دار شدن را در داخل کشور داشته باشند.

میزان شیوع ناباروری

آمارها نشان می دهد شیوع ناباروری در ایران بین 13الی 18% است که با متوسط آمارهای جهانی مطابقت دارد. معنی این آمار آن است که از هر 100 زوج جوانی که ازدواج می کنند، حدود 15 زوج، از ناباروری رنج می برند.در واقع می‌توان گفت: در کشور ما که سالانه یک میلیون ازدواج ثبت می شود، حدود 150 هزار زوج، به آمار ناباروری زوجین اضافه می گردند . این آمار و ارقام بیانگر آن است که در ایران حدود 3 میلیون زوج نابارور وجود دارد.

اختلالات ناباروری در مردان

در مردان، عوامل بیشماری می‌تواند امکان ابتلا به ناباروری را ایجاد کند یا افزایش دهد. بسیاری از بیماریها می تواند باعث ناباروری در مردان شوند. اولین آنها اختلال توانایی جنسی است. شرط لازم برای باروری طبیعی، رابطه جنسی منظم است. برخی دیگر از بیماریها و عوامل ناباروری در مردان عبارتند از:

• جراحی‌هایی که روی بیضه انجام می شود، بیضه نزول نکرده و بیماری واریکوسل (به عنوان شایعترین عامل ناباروری قابل درمان در مردان)
• اختلالات هورمونی به صورت اختلال در هورمون های هیپوفیز یا هورمون های جنسی
• رشد نامناسب بیضه ها
• اختلالات ژنتیکی مثل کوچک بودن بیضه
• برخی عفونتهای مزمن که در عملکرد بیضه اختلال ایجاد می کند؛ مانند سل که لوله های انتقال دهنده اسپرم را تخریب می‌کند
• مصرف برخی داروها
• برخی بیماریهای مقاربتی مانند سوزاک، مشروط بر اینکه موجب تنگی مجرا شود
• بیماریهای تب دار طولانی مدت که بر نطفه سازی اثر می گذارد (علت آن است که اسپرم داخل بیضه‌ها، با درجه حرارتی پایین تر از دمای بدن فعالیت دارد و حرارت بالا و طولانی مدت، باعث از بین رفتن اسپرم ها می‌شود)
• بیماریهایی که موجب ایجاد ترشحات غلیظ در بدن می شوند، سرفه های خشک، اختلالات ریوی و اختلالات بیضوی به صورت ترشحات غلیظ
• برخی از مشاغل مانند افرادی که در معرض موادی مانند حشره کشها که آسیب رسان به بیضه ها هستند، قرار دارند؛ یا افرادی که دائما در معرض حرارت و گرما هستند (مانند نانواها)
• کشیدن سیگار، مصرف تریاک، الکل، کوکایین، ماری جوآنا و سایر مواد مخدر

واریکوسل شایعترین علت ناباروری در مردان

• شایعترین بیماری قابل درمان عامل ناباروری در آقایان، واریکوسل است. این بیماری عبارت است از واریس عروق بیضه، مانند افرادی که دچار واریس عروق پا می شوند و خون به خوبی در عروق پا حرکت نمی کند. در بیضه‌ها نیز ممکن است این اتفاق پیش آید. ماندن طولانی مدت خون در بیضه ها باعث می شود درجه حرارت بالا رود و اختلالات هورمونی به همراه داشته باشد. این عوارض باعث می شود اسپرم سازی به درستی صورت نگیرد و اختلال در اسپرم سازی، فرد را مستعد ناباروری می‌نماید. اگر واریکوسل یا واریس بیضه به موقع تشخیص داده شود و اقدامات درمانی مناسب صورت گیرد، از آسیب به بیضه جلوگیری می‌شود.

چه عواملی موجب ناباروری مردان میشوند؟

• ناباروری مردان به هر اختلال در سلامتی مردان اشاره دارد که در نهایت شانس باردارکردن شریک مونث خود را کاهش میدهد. برای اینکه یک رابطه‌ی جنسی به تولید زاده ختم شود شروطی لازم است. در مورد مردان، میتوان به این موارد اشاره کرد:
• اسپرم‌های تولیدشده باید سالم باشند. برای این حالت لازم است تا حداقل یکی از بیضه‌ها عملکرد درستی داشته‌باشد و هورمون‌های جنسی از جمله تستوسترون نیز پیام تولید اسپرم را بصورت پایدار تامین کنند.
• اسپرم‌ها باید به مایع منی انتقال یابند. لوله‌هایی در کیسه‌ی بیضه وجود دارند که مسئول انتقال اسپرم‌ها از بیضه به مایع منی و در نهایت خروج از طریق انزال هستند.

• تعداد اسپرم در مایع منی باید کافی باشد. تعداد کمتر اسپرم در مایع منی به کاهش شانس بارداری منجر خواهدشد. اگر متوسط تعداد اسپرم‌ها کمتر از 15 میلیون در یک میلی‌لیتر منی یا کمتر از 39 میلیون در هر بار انزال باشد، بازه‌ی مقداری کم محسوب می‌شود.

• اسپرم باید توانایی حرکت داشته ‌باشد تا با حرکت در دستگاه تناسلی شریک مونث، به تخمک رسیده و آن را بارور کند.
• در صورتی که مشکلی در یک یا چند مورد ذکرشده وجود داشته‌باشد، منجر به ناباروری مردان خواهدشد. از نظر آماری، ناباروری در ۱۳درصد زوجین مشاهده می‌شود که بیش از یک‌سوم آن بخاطر اختلال در مردان است.

دلایل ناباروری در مردان

گاهی اوقات، نازایی به دلیل بیماری در فرد بروز می‌کند. از جمله این مشکلات میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

الف) واریکوسل: این بیماری به تورم عروق کیسه‌ی بیضه اطلاق می‌شود که مسئول تغذیه‌ی بیضه‌ها هستند. ارتباط نازایی و واریکوسل کاملا مشخص نیست. بیشتر نظریات امروزی از خون‌رسانی ضعیف و در نتیجه ایجاد مشکل در رشد و نمو اسپرم‌ها و نیز گرم‌شدن بیش از حد محیط اطراف بیضه به دلیل تورم رگ‌ها و آسیب اسپرم‌ها در اثر حرارت بالا حمایت می‌کنند.

ب) عفونت: برخی عفونت‌ها منجر به اختلال در تولید اسپرم، تولید اسپرم ناکارآمد یا تولید ضایعات عفونی در مسیر عبور اسپرم شوند. از جمله این عفونت‌ها میتوان به التهاب بیضه، عفونت اپی‌دیدیم (اپی‌دیدیمیت) و عفونت حاصل از بیماری‌های ایدز و سوزاک اشاره‌کرد. آسیب‌های عفونی در اکثر مواقع قابل جبران هستند.

ج) انزال برگشتی: زمانی رخ میدهد که مایع منی، به دلیل بسته‌نشدن مجراهای مثانه هنگام انزال، به جای خروج از بدن به سمت مثانه سرازیر شده و در نتیجه اسپرم از رسیدن به تخمک باز می‌ماند. از دلایل انزال برگشتی میتوان به بیماری دیابت، آسیب‌های نخاعی، عمل مثانه، مجرای پیشاب و پروستات اشاره‌کرد که منجر به اختلال در عملکرد اعصاب یا عضلات مثانه می‌شوند.

د) ناباروری ایمنولوژیک: در این حالت سلولهای ایمنی فرد، به اشتباه به اسپرم‌های خودی حمله کرده و منجر به از بین‌رفتن آنها و کاهش تعداد نهایی آنها می‌شود. دلیل این بیماری بطور دقیق مشخص نیست.

ه‍) سرطان: تومورهای بدخیم و خوش‌خیم میتوانند با انسداد مسیرهای هورمونی و نیز آسیب به غدد هورمون‌ساز منجر به کاهش تعداد اسپرم شوند. همچنین پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی در مسیر درمان سرطان نیز میتواند منجر به کاهش قدرت باروری مردان شود.

و) مشکل در لوله‌های انتقال‌دهنده‌ی اسپرم: انسداد مسیرهای انتقالی میتواند در سطوح مختلفی بروز کند، مانند بیضه‌ها، اپی‌دیدیم، مسیرهای منتهی به پیشاب و مسیرهای انتهایی انزال. عوامل مسدودکننده‌ی مختلفی نیز شناسایی شده‌اند که از جمله‌ی آنها میتوان به عفونت‌ها، آسیب‌های ناشی از اعمال جراحی و نیز مشکلات رشد و بیماری‌های توارثی مانند فیبروزکیستی اشاره‌کرد.

ز) بیماری‌های ژنتیکی: برخی بیماری‌های توارثی همچون بیماری کلاین‌فلتر میتوانند منجر به نمو غیرطبیعی سیستم تولیدمثلی مردان و در نتیجه آسیب به فرایندهای تولیدکننده‌ی اسپرم شوند. فیبروزکیستی و سندرم کالمان نیز ازجمله بیماری‌هایی هستند که با کاهش توان باروری مردان در ارتباطند.

ح) بیماری سلیاک: این بیماری گوارشی به دلیل حساسیت به پروتئین موجود در گندم به نام گلوتن رخ میدهد و میتواند به ناباروری مردان منجر شود. با مصرف مواد غذایی عاری از گلوتن میتوان وضعیت باروری را تا حدودی بهبود بخشید.

از سایر دلایل ناباروری در مردان میتوان به مواردی چون جایگزینی تستوسترون، مصرف طولانی‌مدت آنابولیت‌های استروئیدی، برخی داروهای بیماری آرتروز، مشکلات آناتومیک در مسیر انزال، اعمال جراحی پروستات، بیضه و نیز وازکتومی اشاره‌کرد.

عوامل محیطی

الف) مواد شیمیایی و صنعتی: ارتباط بیش از حد با برخی از مواد شیمیایی از جمله حشره‌کش‌ها، آفت‌کش‌ها، برخی مواد استفاده‌شده در رنگ‌ها، حلال‌های آلی و فلزات سنگینی همچون سرب میتواند به کاهش تعداد اسپرم و ناباروری مردان منجرشود.

ب) پرتوهای رادیواکتیو: قرارگرفتن در معرض پرتوهای رادیواکتیو همچون پرتو ایکس میتواند تولید اسپرم را کاهش‌دهد. این آسیب‌ها غالبا موقت بوده و پس از مدتی بهبود می‌یابند.

ج) گرمای بیش از حد در اطراف بیضه: گرچه مشاهدات علمی در این زمینه چندان زیاد نیست اما بررسی‌های علمی محدودی حاکی از این است که گرمای بیش از اندازه همچون استفاده مکرر از سونا، پوشیدن لباس تنگ، نشستن طولانی‌مدت و حتی کارکردن با لپتاپ بر روی پا، میتوانند با افزایش گرمای اطراف بیضه، در نهایت منجر به کاهش تعداد اسپرم‌ها و ناباروری مردان شوند.

سبک زندگی

مصرف مواد اعتیادآوری مانند کوکائین و ماری‌جوانا، مشروبات الکلی، مصرف تنباکو بصورت‌های مختلف مانند سیگار و قلیان، استرس مداوم و چاقی نیز از جمله عوامل ناباروی در مردان هست که با تغییر سبک زندگی میتوان اثرات آنها را محدودکرد.