معاونت بهداشت

بیماری­های زئونوز

بیماری­های قابل انتقال از حیوان به انسان، دسته­ای از بیماری­ها هستند که از حیوانات به انسان و در موارد معدودی از انسان به حیوان منتقل می گردد. تاکنون بیش از 830 عامل بیماری­زای مشترک بین انسان و حیوان در جهان شناسایی شده­اند که شامل انواع باکتری، ویروس، قارچ، پریون و ... می­باشد.

هرکدام از بیماری­های زئونوز به روش­های مختلف به انسان منتقل می­شوند و در نتیجه راه­های پیشگیری، علائم بیماری، روش­های درمان و داروهای مورد مصرف آنها، متفاوت می­باشند. در این میان، وجه اشتراک همه بیماری­های زئونوز، نقش کلیدی سلامت حیوان است.

ارتباط انسان با حیوان در تمامی اعصار، اجتناب­ ناپذیر بوده و هست؛ سبد خانواری بدون محصولات دامی و حیوانی یافت نمی­شود؛ وجود گوشت، مرغ، ماهی، شیر، کره، پنیر، سرشیر، خامه و کشک بر سر سفره مردم در اقصی نقاط جهان بدیهی ­است. گذشته از وجود دام­هایی از جمله گاو، الاغ، قاطر و اسب در برخی مناطق، وجود حیواناتی همچون گنجشک، یاکریم، کبوتر، کلاغ، گربه، سگ، موش و ... در هر کوی و برزن هویداست؛ لذا خود واضح است که ضامن سلامت انسان در بیماری­های قابل انتقال بین انسان و حیوان، سلامت حیوان می­ باشد. بی­ توجهی به سلامت حیوان باعث به مخاطره افتادن سلامت انسان می­ شود.

متاسفانه برخی افراد مواد غذایی فاسد یا بیمار را در ظرف غذای حیوانات خانگی یا در معابر دفع می کنند؛ غافل از اینکه مصرف مواد غذایی فاسد و بیمار توسط حیوانات، باعث دوام عامل بیماری در چرخه طبیعت و بازگشت به بدن و ابتلای انسان می­شود. نمونه مشهود آن، دور ریختن ناایمن یا خوراندن جفت و جنین سقط شده دام به سگ و گربه می باشد و این درحالی­ است­ که اگر دام مادر، به بیماری­هایی از جمله تب­ مالت آلوده باشد، باعث آلوده شدن سگ یا گربه شده،  باکتری تب مالت ازطریق مدفوع این حیوانات مراتع را آلوده می­ نماید و دام ها ضمن چرا در مراتع، آلوده شده، باعث بیماری انسان خواهند شد. لذا توصیه می­ گردد جنین و جفت سقط شده یا گوشت های فاسد و بیمار، به ­صورت بهداشتی دفن گردند.

نکته قابل توجه این است که گاهی حیوانات نسبت به عامل بیماری­زا، مقاوم­ اند، بیمار نمی­ شوند و صرفا آلوده به عامل بیماری شده، نقش ناقل بیماری به انسان را عهده ­دار می­باشد. به عنوان مثال بیماری تب­ خونریزی­دهنده­ کریمه ­کنگو و همچنین بیماری تب­ مالت در دام بدون بروز علائم بیماری، یا با علائم بسیار خفیف می­ باشد که این شرایط تشخیص بیماری از روی علائم بالینی را بسیار سخت و یا حتی غیرممکن می­ کند؛ لذا برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری­ها لازم است همیشه اصول پیشگیری از تب مالت و  تب­ خونریزی­ دهنده­ کریمه­ کنگو را صرف­نظر از سلامت ظاهری دام رعایت نمود، این اصول شامل موارد زیر است:

ذبح دام مجاز در کشتارگاه­ها، خرید گوشت از قصابی­ های معتبر دارای گوشت­هایی با مهر دامپزشکی، استفاده از لباس کار و حفاظت فردی، مغزپخت­ کردن گوشت­ها، مصرف شیر و لبنیات پاستوریزه یا جوشاندن شیر، نگهداری پنیر به مدت 3 ماه در آب نمک 17درصد، تهیه لبنیات از شیر جوشیده و ...

برخی بیماری­ها توسط حشراتی از جمله پشه ­ها (سالک، مالاریا، تب­دنگ، زیکا و ...)، شپش­ تن (تب راجعه ­شپشی، تیفوس و تب خندق) و کک (طاعون­ خیارکی و ...)، همچنین توسط بندپایانی همچون کنه (تب­ راجعه­ کنه­ای و ...)­، منتقل می­شوند. لذا محافظت از گزش حشرات از اهم اقدامات در پیشگیری از بیماری­­های منتقله توسط حشرات می­باشد این عمل  با نصب توری و خوابیدن در پشه بند ریزبافت و ترجیحا آغشته به سم، استفاده از دورکننده های حشرات همچون قلم داقع حشرات، اسپری دافع حشرات و ... می­باشد.

برخی بیماری­های مشترک بین انسان و حیوان از طریق سطوح، زمین و اشیاء­آلوده نیز منتقل می شوند؛ لذا شستشو، ضدعفونی و توجه به محیط زندگی ضروری است.

لازم به ذکر است، واکسیناسیون حیوانات، برای پیشگیری از ابتلای حیوان و به دنبال آن سلامت انسان از اهم واجبات است.

در پایان ذکر این نکته ضروری است که در صورت بروز علائم بیماری در انسان، با مراجعه به موقع و فوری به پزشک، وی را از ارتباطتان با هرگونه حیوان، آگاه نمایید.

 پیشگیری از ابتلا به سالک:

• نصب پرده و توری ریز بافت و ترجیحا آغشته به سم، به درب و پنجره ها
• خوابیدن در پشه بند آغشته به سم به خصوص در ماه های بدون استفاده از کولر و پنکه
• بهسازی محیط (تعمیر نشتی لوله های آب، تسطیح اماکن مخروبه و ...)
• رعایت اصول بهداشتی (پاکیزه نگهداشتن محیط، دفع روزانه و بهداشتی زباله های خانگی، دفع بهداشتی فضولات حیوانی، حذف نخاله های ساختمانی از اطراف اماکن مسکونی) در نتیجه پیشگیری از تجمع پشه ها و موش ها
• درصورت عدم بهبود محل گزش پشه، 14 روز پس از گزش، پزشک خود را مطلع نمایید.

 پیشگیری از ابتلا به تب مالت:

• دام آلوده به تب مالت، علائم بیماری را نشان نمی دهد، لذا تمامی شیرها و گوشت ها را آلوده تلقی نموده، اصول پیشگیری از تب مالت را رعایت کنید
• مصرف شیر  و لبنیات پاستوریزه (پنیر، کره، خامه، سرشیر، بستنی و ...)
• جوشاندن (قل زدن) شیر محلی به مدت 5 دقیقه، قبل از مصرف
• نگهداری پنیر محلی را قبل از مصرف، به مدت 3 ماه در آب نمک 17%
• پرهیز از مصرف آغوز و دنبلان دام آلوده که سرشار از میکروب تب مالت است
• بیماری تب مالت، هزارچهره است و در هر فرد علائم متفاوتی نسبت به دیگری دارد، درصورت بروز یکی از علائم دردهای مفصلی و عضلانی، اختلالات بینایی، اختلالات عصبی و مشکلات روحی و اختلالات احشای درونی به بیماری تب مالت هم مشکوک شوید.

پیشگیری از ابتلا به تب­­خونریزی­دهنده­کریمه­کنگو(CCHF):

• دام آلوده به تب خونریزی دهنده کریمه کنگو (CCHF)، علائم بیماری را نشان نمی دهد، لذا تمامی دام ها را آلوده تلقی نموده، اصول پیشگیری از بیماری تب­خونریزی­دهنده­کریمه­کنگورا رعایت کنید.
• پرهیز اکید از ذبح دام های غیرمجاز (دام هایی که خارج از نظارت دامپزشکی می باشند)
• ذبح دام ها و نذورات در کشتارگاه
• رعایت پیش سرد بلافاصله پس از ذبح دام (نگهداری گوشت به مدت 24 ساعت و جگر به مدت 72 ساعت در دمای 4 تا 8 درجه یخچال)
• رعایت حفاظت فردی (لباس کار، دستکش، عینک، ماسک و چکمه) هنگام تماس با دام
• تقسیم گوشت به قطعات کوچک و مغز پخت کردن آن
• برای جدا کردن کنه از بدن، کنه را آغشته به روغن نمایید تا خفه شده، آرام آرام، پوست را رها کند و از له کردن کنه یا جداکردن آن با دست اکیدا پرهیز نمایید

پیشگیری از ابتلا به بیماری هاری:

• بیماری هاری 100% کشنده است و حیوان و انسان مبتلا به هاری محکوم به مرگ است
• بیماری هاری از طریق بزاق، خون، ادرار و سایر ترشحات پستانداران خونگرم اهلی و وحشی (گوسفند، بز، شتر، گاو، الاغ، اسب، قاطر، سگ، گربه، سمور، خرس، پلنگ، شیر، گرگ، شغال، رباه و ...) به انسان منتقل می شود
• درصورت گزش (گازگرفتگی، چنگ زدگی، لیس زدگی و ...) توسط پستانداران خونگرم صرف نظر از ظاهر سالم، واکسینه بودن، شناسنامه داشتن، محصور بودن در محل خود و  اهلی یا وحشی بودن حیوان،  فورا به مرکز هاری جهت دریافت واکسن رایگان ضدهاری مراجعه نمایید
• هرگونه جراحت ناشی از گزش پستانداران خونگرم حتی خراش سطحی نیاز به واکسیناسیون ضدهاری دارد
• درصورت گزش توسط پستانداران خونگرم، بلافاصله هر کدام از محل های گزش را به مدت 15 دقیقه با آب و صابون و سپس آب خالی شستشو دهید و فورا به مرکز هاری جهت دریافت واکسن ضدهاری رایگان مراجعه نمایید
• درصورت گزش توسط پستانداران خونگرم، از بستن، باندپیچی کردن و بخیه محل جراحت اکیدا پرهیز نمایید مگر آنکه حیات بیمار در خطر باشد.

تنها مرکز درمان پیشگری هاری در استان قم، به نشانی خیابان امام ^(ره)- خیابان 20 متری شهید بهشتی- روبروی کوچه 6- مرکز بهداشت شهرستان شماره دو می باشد؛ این مرکز به صورت شبانه روزی حتی تمامی روزهای تعطیل از جمله نوروز، تاسوعا، عاشورا، شب های احیا، آماده خدمت به مردم است. در خارج از ساعات اداری گرچه درب مرکز بسته است ولی با زدن زنگ درب، خدمت خود را دریافت نمایید.

پیشگیری از ابتلا به بیماری هیداتیدوز:

• عامل بیماری کیست هیداتیک نوعی کرم نواری به نام اکینوکوکوس گرانولوزوس است که از طریق خوردن آب و غذای آلوده، منتقل می شود
• با مصرف آب و مواد غذایی سالم از ابتلا به هیداتیدوز پیشگیری نمایید
• با شستن صحیح میوه جات و سیفی جات از ابتلا به هیداتیدوز پیشگیری نمایید.
• با شستن صحیح سبزیجات به روش زیر از ابتلا به کیست هیداتیک و همچنین بیماری های اسهالی از جمله وبا پیشگیری نمایید:
  1.  هنگام پاک کردن سبزیجات محل های تقاطع برگ های سبزی به هم (برگ­های درهم فرو رفته تره، پیازچه، و محل اتصال برگ ترب با خود ترب ...) را کاملا از هم جدا کنید تا هنگام شستن، این قسمت های سبزی نیز کاملا شسته شود.
  2. سبزیجات را با آب فراوان بشویید
  3.  سبزیجات را در آب فراوان خیس بدهید تا باقیمانده گل و آلودگی جدا شود
  4. انگل زدایی: به ازای هر لیتر آب 2-1 قطره مایع ظرفشویی به آب اضافه کنید و اجازه دهید سبزیجات به مدت 5 دقیقه در این آب، غوطه ور شود (آب باید روی سبزیجات را بگیرد)
  5. گندزدایی بوسیله پرکلرین، به ازای هر 5 لیتر آب، نصف قاشق چایخوری پرکلرین به آب اضافه کنید و اجازه دهید سبزیجات به مدت 5 دقیقه در این آب، غوطه ور شود (آب باید روی سبزیجات را بگیرد)
  6. از آنجا که عامل وبا، نمک دوست است از نمک برای ضدعفونی کردن استفاده نکنید ضمنا نمک نمی تواند سبزی را ضدعفونی کند
  7. پس از آبکشی سبزیجات، سبزی قابل مصرف است.

پیشگیری از ابتلا به بیماری تب دنگ:

• تب دنگ توسط پشه منتقل می شود
• نصب توری ترجیحا آغشته به سم
• خوابیدن در پشه بند ترجیحا آغشته به سم
• با بهسازی محیط (تعمیر نشتی لوله های آب، تسطیح اماکن مخروبه و ...)
•  رعایت اصول بهداشتی (پاکیزه نگهداشتن محیط، دفع روزانه و بهداشتی زباله های خانگی، دفع بهداشتی فضولات حیوانی، حذف نخاله های ساختمانی از اطراف اماکن مسکونی) که از تجمع پشه ها پیشگیری نمایید.
• درصورت بروز علائم، تب شدید، زردی، استخوان درد بلافاصله به پزشک مراجعه نمایید