معاونت بهداشت

مجموعه آموزشی باروری سالم


جمعیت شناسی
 علم مطالعه جمعیتهای انسانی است که به عبارت ساده تر مطالعه علمی اندازه ، ترکیب و توزیع منطقه ای جمعیتهای انسانی و تغییرات این عوامل با توجه به سه فرایند زاد و ولد ، مرگ و میر و مهاجرت را در بر میگیرد.
سن و جنس اساسی ترین ویژگیهای یک جمیعت را تشکیل می دهد و هر جمعیتی دارای یک ترکیب سنی و جنسی مختص به خود است . این ساختار می تواند اثرات قابل ملاحظه ای را بر موقعیت اقتصادی و اجتماعی جمعیت چه در حال و چه در اینده اعمال کند .
بعضی از جمعیتها (مثل کشورهای در حال توسعه ) نسبتاً جوان هستند یعنی نسبت بزرگی از جمعیت را افراد دارای سنین کم تشکیل می دهند. در بیشتر کشورهای توسعه یافته اکثریت جمعیت را سالمندان تشکیل می دهند . براساس این دو الگو میزان نیروی کار یا جمعیت شاغل به تحصیل، نیازهای بهداشتی، الگوهای مصرف و حتی میزان جرائم و سایر گزینه های دیگر بسیار متفاوت است .
صفت جوان بودن به جمعیتی اطلاق می شود که درصد افراد کمتر از 15 سال آن 40 درصد یا بیشتر باشد . در مقابل جمعیت سالخورده به جمعیتی گفته می شود که کمتر از 20 درصد از آن گروههای سنی زیر 15سال باشند.
بنا به دلایل زیست-محیطی تعداد موالید پسر بیشتر از موالید دختر است .مهاجرت  نیروی کار جوان مرد به خارج از منطقه ، جنگ ، بیماریها ، دخانیات  ومشاغل سخت و بسیاری از علل دیگر باعث شده در سنین سالمندی جمعیت زنان بیشتر از مردان شود.
باروری کلی
میزان باروری کل ،نشان دهنده متوسط تعداد فرزندان زنده متولد شده از هر زن در طول دوره فرزند آوری است  . (یعنی تعداد فرزندانی که جانشین والدین می شوند ) اگر نرخ باروری کل کمتر از 1/2 باشد کاهش تدریجی جمعیت و نهایتاً انقراض نسل را بدنبال دارد .
رشد جمعیت
موالید موجب افزایش جمعیت و مرگ موجب کاهش جمعیت می شود . تغییرات عددی جمعیت به میزان موالید و مرگ و میر و مهاجرت بستگی دارد .
(میزان مهاجرت به خارج + میزان مرگ و میر)- (میزان مهاجرت به داخل+میزان موالید) = میزان رشد جمعیت

سیاستهای جمعیتی
به هرگونه تصمیمی که از سوی دولت به منظور کاهش ، افزایش ، تغییر ساخت یا جابجایی جمعیت اتخاذ شود، سیاست جمعیتی می گویند . سیاستهای جمعیتی زمانی طراحی می شوند که یک مشکل یا مسئله جمعیتی وجود داشته باشد .
ساختار کلی جمیعت همانند یک اندام واره است  که باید بین تمام بخشهای آن نوعی تعادل پویا و تجدید شونده برقرار باشد و نمی توان یک وضعیت جمعیتی ثابت و مفروضی را به عنوان یک وضعیت ایده آل در نظر گرفت. آنچه که از طریق سیاستهای جمعیت قابل اعمال می باشد، حفظ تعادل پویای ساختار کلی جمعیت است.جهت حفظ این تعادل پویا لازم است بطور مداوم تغییرات جمعیت مطالعه و دورنمای تحولات جمعیتی ترسیم شود . در صورتی که مطالعات احتمال خارج شدن جمعیت از حالت تعادلی خود را نشان دهد، سیاستهای جمعیتی لازم باید اعمال شود .
پنجره جمعیتی(Demographic Window) چیست؟
پنجره جمعیتی دوره ای است که در آن کمتر از یک سوم جمعیت خارج از سنین فعالیت (زیر 15 سال و 65 سال و بالاتر) و بیشتر از دو سوم جمعیت در سنین فعالیت (15-64 ساله) باشندوضعیت پنجره جمعیتی در تاریخ جمعیتی هر ملت معمولاً فقط یکبار اتفاق می افتد . عمر کوتاهی دارد و اگر به درستی هدایت شود می تواند به توسعه کشور به نحو شایان توجهی کمک کند . در غیر این صورت بجای کمک به توسعه اقتصادی و اجتماعی به مانع بزرگی در مسیر توسعه تبدیل می شود و حتی می تواند به انحطاط یک ملت بیانجامد.
پنجره جمعیتی یک فرصت منحصر به فرد طلایی است در این فرصت می توان برای ایجاد زیر ساخت هایی در جهت ارتقاء فرهنگ و علم و تربیت و تولید نیروی انسانی صالح و سالم، برنامه ریزی و سرمایه گذاری کرد .

چالش های  تداوم باروری زیر سطح جانشینی
با توجه به روند کاهش تدریجی باروری و رسیدن به  پایین تر از سطح جانشینی، مسائل زیر از جمله چالش های آینده جمعیتی ایران خواهد بود: 
    کاهش میزان باروری و تجدید نسل
    کاهش حجم کل جمعیت ملی
    بحران کاهش نیروی در سن کار
    بحران سالمندی جمعیت
    افزایش مهاجرتهای بین المللی و تغییرات هویتی و فرهنگی
      بحران ساختاری خانواده
    بهم خوردن توازن جمعیت در فرقه های مذهبی
    شکاف های نسلی در اثر بهم خوردن توازن جمعیت نسل ها،
    چالشهای سیاسی- امنیتی-اقتصادی-اجتماعی
     کاهش نیروی کار
      افزایش سهم سالمندان و مسائل مربوطه
تغییرات جمعیت در ایران
ایران در حال حاضر هجدهمین کشور دنیاست. باستان شناسان ایران را از کهن ترین زیستگاههای انسانی می دانند و آثار گوناگونی از تمدن دوره های میان سنگی (قبل از هزاره پنجم پیش از میلاد) و نوسنگی (هزاره اول تا پنجم پیش از میلاد) از آن به دست آورده اند.به رغم این قدمت طولانی، اطلاع چندانی از جمعیت ایران در گذشته های دور وجود ندارد و تنها برآوردهای قدمت مربوط به یک قرن گذشته را می توان مبنایی برای وضعیت جمعیتی ایران قرار داد.
اولین تلاش برنامه ریزی شده برای شمارش جمعیت ایران از سال 1316 اغاز شد و با انجام چند سرشماری از شهرهای ایران در فاصله سال های 1318 تا 1320 به علت اشغال ایران توسط متفقین متوقف گردید. نخستین سرشماری عمومی کشور در سال 1335 صورت گرفت و پس از آن به طور منظم هر 10 سال یک بار تکرار شد.
در فاصله سال های 1290 ـ 1280 میزان رشد جمعیت 6/0 درصد محاسبه شده است و با افزایش مداوم آن میزان رشد در دوره 1335 ـ 1330 به 1/3 درصد افزایش یافت. جمعیت ایران در فاصله سال های 1365 ـ 1355  با میزان رشد 9/3 درصد بیشترین میزان رشد خود را تجربه کرده است.

سال (شمسی)    تعداد جمعیت به میلیون نفر
1280    3/10
1290    8/10
1300    6/11
1330    06/17
1335    19
1345    7/25
1355    7/33
1365    50
1370    8/55
1375    60
1385    70
1429 (پیش بینی)    105
 
بعد از آن به علت کاهش باروری از میزان رشد جمعیت کاسته شد و طی دوره 1370 ـ 1365 میزان رشد 5/2 درصد برای جمعیت ثبت شد و در طی سال های 1375 ـ 1370 میزان رشد جمعیت 5/1 درصد برآورد شده است.
طبق سرشماری انجام شده در سال 1385، جمعیت  ایران 70 میلیون نفر و میزان رشد جمعیت 2/1 درصد تخمین زده شده است. با توجه به آمار و ارقامی که گفته شد رشد جمعیت از سال 1365 به بعد رو به کاهش نهاد که این امر را می توان ناشی ازدلایل زیر :
•    تغییر نگرش به فرزندآوری در خانواده ها
•    احساس فشارهای اجتماعی بر فرزندان(ترس از آینده مبهم)
•    میزان کنترل بر امکانات ومنابع اقتصادی
•    مسایل حمایتی مورد نیاز برای داشتن فرزند دیگر
•    اشتغال وشهرنشینی
•    افزایش سن ازدواج
•    تغییر سبک زندگی
•    افزایش آمار طلاق بویژه در 5سال اول زندگی
•    افزایش زنان واقع در سنین باروری که بدون همسر ”در اثر فوت  همسر؛میزان تجرد قطعی ، مطلقه
•    افزایش میزان ناباروری
•    افزایش سقط جنین ” عمدی و  غیر عمدی
نکته مهم -بر اساس تحقیقات وبررسیهای انجام شده، یکی از عوامل مهم طلاق مشکلات ناشی از روابط زناشویی واختلالات جنسی گزارش شده است.با توجه به این موضوع لازم است خانواده های در معرض خطر طلاق (چه طلاق عاطفی وچه طلاق رسمی) حتما به مشاورین وکارشناسان روانشناسی ومراجع ذیصلاح ارجاع داده شوند.

تعریف باروری سالم

بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی باروری سالم یعنی برنامه ریزی زوجین برای دستیابی به اهداف باروری بصورت آگاهانه ومسئولانه وآزادانه که بمنظور ارتقای تندرستی وبهزیستی خانواده انجام میگیرد.در ضمن باید توجه داشت که باروری سالم به معنای تحدید(محدود کردن) موالید نیست.مردم باید بتوانند آزاد وآگاه درباره زمان و فواصل ودفعات بارداری وتعداد فرزندان تصمیم بگیرند.از طرف دیگر داشتن آگاهی ودسترسی به روشهای متنوع وسالم واثربخش وبی خطر پیشگیری از بارداری وبرخورداری از سلامت دوران بارداری وزایمان ایمن از حقوق اولیه خانواده هاست.
هدف از برنامه باروری سالم کنترل جمعیت نیست بلکه پیشگیری از بروز بارداریهای پرخطر وناخواسته وتامین سلامت مادران وکودکان است.
مهمترین اهداف برنامه باروری سالم  که در نهایت می تواند منجر به تامین سلامت مادر وکودک  وجامعه شود، عبارتند از:
-ترویج مفاهیم آموزشی در خصوص اهمیت ازدواج مناسب در سنین مناسب و اهمیت فرزند آوری سالم
- تلاش در جهت ارتقای آگاهی زوجین در ابتدای زندگی زناشویی با هدف ارتقای رضایتمندی از زندگی زناشویی
- مشاوره در راستای :
*افزایش بارداری های ارادی و برنامه ریزی شده بمنظور:   
            الف)پرهیز از  تک فرزندی
         ب)رعایت فاصله سنی بین دو فرزند از 3 تا 5 سال
           ج)کاهش فاصله بین ازدواج تا بارداری اول(بر اساس مکاتبات دفتر سلامت خانواده وجمعیت ،حدود 2سال مناسب است.)
* کاهش بارداری های پرخطر
*کاهش سقط غیر قانونی و غیر شرعی
- تامین خدمات باروری سالم در راستای سلامت مادر و کودک وپیشگیری از مرگ مادر وکودک
- ارتقای دانش و نگرش و عملکرد جامعه در زمینه عوامل مستعدکننده ناباروری
- تشخیص اولیه زوجین نابارور و ارجاع آنان به سطوح بالاتر
- ارتقا و بهبود شاخص های مرتبط با سلامت مادران و کودکان با تاکید بر فرزندآوری سالم
برنامه ریزی زوجین برای فرزندآوری سالم،بایدها ونبایدها
       
ورود هرفرزند به زندگی زوجین بایستی با آمادگی کامل جسمی و روانی والدین و با استقبال پرشکوه آنها همراه باشد .هر زوجی که تصمیم دارد صاحب فرزندی شود باید از قبل به شرایط مناسب بچه دار شدن فکر کند، برنامه ریزی نماید ،تحت مشاوره قرار بگیرد و در صورت لزوم مراقبتهای خاص را دریافت کند.  در واقع فرزندآوری باید آگاهانه، آزادانه ومسئولانه باشد.
اگر برنامه ریزی قبل از فرزند آوری باشد........
دراین شرایط مادروپدر با خرسندی کامل منتظر ورود فرزند جدید هستند .آمادگی مادر برای مقابله باعوارض بارداری بیشترشده است . این مادرهابه موقع  مشاوره ومراقبت قبل از بارداری را دریافت نموده اند.  زمانی باردار میشوند که وزن مناسب دارند-بیماری خاصی نداشته وحتی اگریک بیماری مهم زمینه ای مثل دیابت یا صرع داشته باشند این بیماری با دارو تحت کنترل است وآسیبی به جنین نمیزند . در این شرایط شوهر کاملا از خانم حمایت می نماید و نیازهای مادی ومعنوی اورا برآورده می نماید ..ضمناکارهای لازم برای تولد یک نوزادسالم راانجام داده اند .
اگر برنامه ریزی قبل از فرزند آوری نباشد........
در این مواقع خانم وقتی متوجه میشود حامله شده که حداقل5هفته ازبارداری گذشته است یعنی زمانی که بافتهای مهم بدن ازجمله بافت عصبی شروع به تشکیل شدن کرده وفرصت طلایی مصرف قرص اسید فولیک از دست رفته است
 سه ماه اول حاملگی زمانی است که اعضاء مهم بدن جنین تشکیل می شود . بنابراین چون مادر از حاملگی خود خبر نداشته گاهی ممکن است دراین مدت داروی خاصی مصرف کرده باشد و برجنین تاثیرسوء گذاشته باشد  این مادران ممکن است پس از آگاهی از بارداری خود نگران گردند . این نگرانی معمولا موجب اختلال در رفتار ودر تغذیه مادر گردیده که هر دو سبب توقف رشد جنین داخل رحم او می شود.
گاهی مادر بعلت بیماری مهم نظیر بیماری قلبی-نارسایی کبد وکلیه –دیابت کنترل نشده و....تحت درمان بوده وبایک بارداری ناخواسته غافلگیر میشود   دراین مواقع نظر پزشک معالج شرط اصلی برای ادامه بارداری است  چون بسیاری ازبیماریها دردوران بارداری تشدید میشوند وجان مادروجنین رابه خطر می اندازند .
اقداماتی که باید قبل از فرزندآوری انجام شود  
1-    مراقبت قبل از بارداری خانم نزد پزشک یا ماما  - این ویزیت باید حداقل سه ماه قبل از تلاش برای باردارشدن صورت گیرد.در این ویزیت باید معاینات کامل فیزیکی شامل :اندازه گیری فشارخون ووزن وتعداد ضربان قلب وتنفس وبررسی سلامت قلب وریه وکبد وطحال وغده تیرویید وتمام ارگانهای بدن انجام شده وآزمایشات  پاپ اسمیر و خون وادرار درخواست شود.آزمایش خون برای بررسی کم خونی ،قند،عفونتها وتیرویید،ایمنی نسبت  به سرخجه و..... می باشد
2-    بررسی اختلالات ژنتیکی با توجه به سوابق قبلی وشرایط زن وشوهر- در برخی مواردبه صلاحدید پزشک یا ماما  زن و مرد باید از نظر بررسی بیماریهای ژنتیکی مشاوره شوند. هدف از مشاوره ژنتیک این است که اگر نقص ژنتیک در زن وشوهر وجود داشته باشد هر چه زودتر تشخیص داده واز تکرارآن جلوگیری گردد
3-    مصرف اسید فولیک توسط خانم : می تواند باعث کاهش شانس داشتن فرزندی با ناهنجاری مغزی و نخاعی شود. .طبق توصیه مراکز کنترل بیماری ، با مصرف روزانه 400 میکرو گرم فولیک اسید به مدت حداقل 3 ماه ، قبل از شروع یا حین 3 ماهه ی اول می توان تا 70 درصد شانس داشتن بچه ای باناهنجاری عصبی را از بین ببرد.
4-    تغذیه صحیح در زن وشوهر:  تغذیه نیز باید سالم و متعادل ومتنوع باشد. باید از موادغذایی مفیدی که تاکنون  در سبدخانواده کمتربوده بیشتر مصرف شود در هنگام خرید وتهیه مواد غذایی گروههای اصلی موادغذایی مدنظر زن وشوهر قرارگیرد این موادغذایی شامل: شیرولبنیات(پنیر-ماست –کشک پاستوریزه)-حبوبات-گوشتها بخصوص گوشت سفید-مغزدانه ها(بدون رنگ مصنوعی و نمک)-سبزیجات ومیوه ها دررنگهای مختلف وغلات سبوس دار  ویا جوانه غلات می باشد برخی موادغذایی نیز باید ازسبدخانواده حذف شود مانند: نوشابه-غذاهای فست فود –سوسیس وکالباس-جوش شیرین-غذاهای کنسرو شده- بعضی از مواد غذایی تاثیرشان در تقویت باروری ثابت شده است. برای مثال، ویتامین E که در افزایش میل جنسی تاثیر زیادی دارد. این ویتامین بیشتر در منابع گیاهی مانند روغن آفتاب ‌گردان و زیتون، ذرت و بادام، آجیل تازه(فندق، بادام، گردو)، اسفناج، کلم پیچ، سویا و سیب زمینی یافت می ‌شود. در میوه‏ هایی مانند هلو و مارچوبه هم این ویتامین وجود دارد. ماده مغذی دیگری که تاثیرش اثبات شده ویتامین A است به طوری که کمبودش می ‌تواند موجب کاهش قدرت باروری شود. این ویتامین در آقایان باعث ساختن اسپرماتوزوئید می ‌شود و در خانم‌ ها هم روی تولید هورمون‌ های جنسی که به باروری کمک می ‌کنند، موثر است. جگر، شیر، پنیر، خامه و کره منابع غنی این ویتامین هستند. این ماده مغذی در سبزی ‌ها و میوه‌ های زرد رنگی مانند هویج، کدو، سیب‌زمینی، هلو، زردآلو و طالبی، در سبزی‌ ها و میوه های قرمز رنگ مانند گوجه ‌فرنگی و همین‌ طور در سبزی ‌هایی با برگ سبز تیره به مقدار زیاد وجود دارد."
5-    معاینات دندانپزشکی : شواهد نشان می دهند که بیماری یا عفونت باکتریایی لثه و استخوان هایی که از دندان ها محافظت می کنند در خانمها برروی نتیجه بارداری اثر گذاشته و می تواند منجر به زایمان زودرس و تولد بچه های کم وزن شود. لذا قبل ازبارداری توصیه به ویزیت توسط دندانپزشک می گردد.
6-    تناسب اندام - مطالعات نشان داده که اندام مناسب زنان  قبل و حین بارداری می تواند به زایمان راحت کمک کند.  از یک طرف کم وزنی می تواند منجر به اختلال در تخمک گذاری و اشکال در باردارشدن شود واز طرف دیگر اگر خانمی وزن اضافی دارد یا چاق است در معرض خطر افزایش فشار خون ، دیابت دوران بارداری وامکان زایمان با سزارین می باشد . معیار مناسب بودن وزن خانم برای شروع بارداری یک معیار علمی است که باید در معاینه پزشکی مشخص شود. همچنین اگرنیاز به کم یا زیادکردن وزن بود این کار فقط باید زیرنظرکارشناس یامتخصص تغذیه انجام شود چراکه بسیاری از اقدامات رایج که بدون مشورت علمی باکارشناس مربوطه انجام میشود آسیب جدی به سلامت فرد وارد می آورد .
7-    تحرک بدنی: اگر خانم پیش از بارداری ماهیچه های کمر و شکم خود را تقویت کند، پس از حاملگی کمتر دچار کمردرد خواهد شد . ورزش هایی که باعث تقویت عضله های شکم و کمر می شوند مزیت دیگری نیز دارند؛ باعث می شوند طرز قرار گیری بدن، ایستادن و نشستن در بارداری اصلاح شود که در این دوران بسیار مهم است.
8-    سابقه بیماریهای قبلی - در صورت ابتلا به بیماری اقدامات لازم انجام شود.مثلا در صورت وجود سابقه دیابت باید ابتدا قند خون خانم  نرمال شود و سپس برای بارداری تلاش کند.در صورت مصرف داروی ضد تشنج باید دارو و دوز آن تغییر نماید..برخی خانمها به بیماریهای مهمی نظیر بیماریهای قلبی –عروقی،اختلال کارکرد کبد-بیماریهای مغزی یا کلیوی مبتلا هستند این افراد بایستی قبل از اقدام به بارداری باپزشک معالج خود مشورت کنند گاهی پزشک بارداری را منوط به انجام یکسری آ؛زمایشات یا اقدام تشخیصی وتغییر داروها مینماید وگاهی راههای دیگری برای فرزند آوری  مانند رحم اجاره ای را پیشنهاد می نماید.
9-     سلامت روانی:یکی از نکات مهم برای داشتن فرزندسالم داشتن سلامت روان می باشد اگر خانمی سابقه قبلی بیماریهای روانی رادارد بایستی قبل از اقدام به بارداری باروانپزشک مشورت کند گاهی خانمی دچار اضطراب یا افسردگی درمان نشده است که این موارد باید قبل بارداری درمان شوند چون بعلت تغییرات هورمونی بارداری وهمچنین بعداززایمان بشدت تشدید خواهد شد وسلامت مادر وجنین را تحت تاثیرقرارخواهد داد. سلامت روان شوهر نیز بر سلامت مادر وکودک تاثیر دارد.برخی بیماران روانی درمان نشده همسر خود رامورد ضرب وشتم قرار می دهند یا به سوء مصرف مواد روی می آورند ونمی توانند حامی خوبی برای همسر وکودک خود باشند.
آمادگی برای فرزند آوری درشوهر
مردان نیز مانند خانمها قبل از اقدام برای فرزند آوری بایستی برای افزایش شانس موفقیت در بارداری وتولد نوزاد سالم یکسری نکات را رعایت وآمادگی لازم را کسب نمایند  این مقاله مشتمل بر آمادگیهای جسمانی وروانی مردان به شرح  ذیل می باشد:
سن پدر : اگر چه جهشهای ژنی در مردان مسن میزان بروز بیماریهای ژنتیکی در فرزندان را تنها مختصری افزایش می دهد  اما به هرحال توصیه میشود زوجین فرزندآوری رابه تاخیر نیاندازند تا فاکتور سن کمترین اثر نابجا را روی سلامت جنین بگذارد.
 بررسی سلامتی: اولین گام برای یک پدر بررسی تمام جنبه های سلامتی او قبل از اقدام به فرزندآوری است . این فرصت بهترین زمان برای ترک سیگارکشیدن،توقف مصرف مواد مخدرتفریحی،جلوگیری ازهرگونه مصرف الکل،وازدست دادن وزن اضافی می باشد .چاقی ومصرف سیگار برروی کمیت وکیفیت نطفه مرد اثر منفی دارد همچنین مردان بایستی برای یک چکاب کامل به پزشک مراجعه نمایند و یک ارزیابی کامل از وضعیت سلامت تمام ارگانهای بدن خود داشته  باشند به ویژه معاینات قلبی-بررسی فشارخون-معاینه دستگاه ادراری وتناسلی – بررسی آزمایشگاهی قند وچربی خون  و..... را انجام دهند.برخی بیماریها بر روی قدرت باروری مردان اثر منفی دارد که در این ویزیتها مشخص گردیده وتوصیه های درمانی در زمان مناسب ارایه می گردد.
حفظ سلامتی دستگاه تناسلی: برای موفقیت دربارداری بایستی نطفه مرد (اسپرم) سالم درکنار نطفه زن قرارگیرد. یک انزال  سالم حاوی حدود 2mlازمایع منی وحدود 40 میلیون اسپرم است لذا توصیه میشود از استفاده مکرر از سونا-وان آب داغ-دوچرخه سواری طولانی یاهراقدامی که دمای بیضه هارا افزایش میدهد پرهیز نمایند چون کمیت وکیفیت اسپرمها را دچاراشکال میکند-همچنین پرهیز ازداشتن روابط جنسی خارج از محدوده زناشویی وحفظ بهداشت ناحیه تناسلی بسیار اهمیت دارد زیرا برخی از عفونتهای جنسی در کاهش قدرت باروری مرد تاثیر بسزایی دارد.همچنین روابط جنسی در چهارچوب پیمان مقدس زناشویی وبا حفظ کرامت انسانی زن انجام شود متاسفانه امروزه شیوع بالای عفونتهای HIV-HCV-HBS در روابط لجام گسیخته جنسی دیده میشود.که علاوه برتهدید سلامت مردان ،سلامت همسر وفرزند رابه مخاطره می اندازد.
شغل پدر: نکته مهم دیگر بهداشت حرفه ای شغل مردان می باشد . مشاغلی که مرد بطور مکرر با آلودگیهای زیست محیطی مثل آفتکشها-کودهای شیمیایی- نیکل-موادپتروشیمی-بنزن-سرب –جیوه-وعناصر خطرناک درارتباط است بر کمیت وکیفیت اسپرم مرد تاثیرمنفی داشته وبا احتمال کمتر حتی باعث ناباروری وسقط جنین نیز خواهد گردید .بایستی دراین موارد معاینات وآزمایشات مشخص شده در دستورالعملهای طب کار پیگیری وتوصیه های متخصصین در این رابطه  با جدیت انجام گیرد.
رژیم غذایی: گاهی برخی مردان بامصرف غذاهای بی خاصیت –تنقلات یا غذاهای آماده کیفیت اسپرم خودرا پایین می آورند موادمغذی خاصی وجودداردکه بر  کمیت وکیفیت  نطفه مرد تاثیر می گذارد.
روی :  روی درتولیداسپرم موثراست درمطالعات مختلف افزایش روی در رژیم غذایی مردان نابارور هم تعداداسپرم و هم تحرک اسپرم را بهبود داده است غذاهای زیردارای روی هستند: گوشت،غلات سبوسدار،غذاهای دریایی وتخم مرغ..
منیزیم: اسپرم جهت داشتن تحرک کافی برای رسیدن به نطفه زن نیازبه مقدارزیادی انرژی دارد. وجود منیزیم  برای تولید انرژی ضروری است وتحرک اسپرم وتولیداسپرم راافزایش میدهد . منیزیم در بسیاری از غذاها به مقدار فراوان یافت می شود. در یک رژیم غذایی معمول در صورت انتخاب درست غذاهای مصرفی می توان مقدار کافی آن را تامین کرد . منابع غذایی خوب منیزیم عبارتند از : دانه ها ، مغزها، آجیل ، سبزیجات برگی شکل مثل کلم ، اسفناج و ... ، غلات سبوس دارو حبوبات مثل لوبیا و سویا و... . تصفیه کردن غلاتی مانند آرد گندم و برنج سبب از بین رفتن املاح از جمله منیزیم می شود
آرژنین. این یکی دیگراز اسیدآمینه موردنیازبرای تولیداسپرم ومکمل افزایش تعداداسپرم درمردان ناباروراست. آرژنین نقش مهمی در تقسیم سلولی دارد . این اسید آمینه به دلیل افزایش خون رسانی به بافت ها باعث تقویت قوای جنسی و تقویت عملکرد کلیه می شود. آرژنین همچنین در سنتز سلولهای ایمنی و تقویت سیستم ایمنی نقش داردمنابع غذایی آن شامل لبنیات، گوشت ها،ژلاتین، حبوبات و مغزدانه ها می باشد
اسیدهای چرب ضروری سلولهای اسپرم سالم درحدود 14 درصد دوکوزاهگزانوییک  اسید (DHA) دارند،که از اسیدهای چرب امگا 3 تشکیل شده است. دراسپرم مردان نابارور سطوح پایینDHAیافت شده. بهترین راه برای افزایشDHAخوردن ماهی مانندماهی خالمخالی،ماهی تن وماهی  قزل آلاویابامکملهای روغن ماهی است.
آب انار. انار به عنوان یک منبع استثنایی ازآنتی اکسیدانهااست. درحالیکه برخی ازتحقیقات نشان داده است که مصرف انارممکن است به مردان مبتلابه اختلال نعوظ کمک کند،تحقیقات جدیدنیزنشان میدهدکه نوشیدن آب  انارمیتواندغلظت اسپرم وتحرک اسپرم راافزایش دهد .
سلامت روان:
بی شک یکی از عوامل مهم در تامین سلامت وامنیت خانواده سلامت روان پدر بعنوان مسئول خانواده می باشد معضلاتی مانند: اعتیاد به مواد افیونی –الکلیسم –ابتلا به بیماریهای روانی نهفته وآشکار –خشونت علیه زنان (چه خشونت جسمانی چه خشونت روانی مانند تحقیر وتوهین وبکارگیری الفاظ ناشایست)-انحرافات جنسی و... مانع از تعالی وسلامت خانواده میشود تحقیقات نشان داده است وجود معضلات فوق در پدر خانواده موجب میگردد  دوران بارداری توام با استرس ونگرانی سپری شود استرس مادر در دوران بارداری برروی تغذیه وخواب مادر اثر منفی گذاشته ورشد جنین کاهش میابد نگرانیها وآسیبهای روانی مادر باردار موجب میشود ویزیتهای مامایی را مرتب انجام ندهد وسلامت وی وفرزندش به مخاطره بیفتد همچنین مشکلات فوق میتواند عوارضی شامل موارد ذیل به جا بگذارد .خوشبختانه امروزه بسیاری از مشکلات روانی با دارو قابل کنترل است واین افراد به شرط پیگیری درمان خود می توانند مانند سایر افراد به زندگی طبیعی خود در کنار خانواده بپردازند

اگر زن وشوهر شرایط بالا را در نظر داشته و بچه دار شوند دوران بارداری سیر طبیعی خود را سپری خواهد کرد وهر روز ، روزی توام با شادی برای پدر ومادر و بستگان خواهد بود .زن وشوهر برای تولد نوزاد خود روز شماری خواهند کرد وبالا خره نوزادی سالم وطبیعی به دامان پر مهر ومحبت مادر وپدر وارد خواهد شد


مشکلات پدر    عارضه مادری وجنینی
همسرآزاری بصورت خشونت وآسیب جسمانی یاخشونت روانی شامل تحقیر وتوهین    سقط-تغذیه ناکافی-مرده زایی –تولد نوزاد کم وزن-اگرمادر مورد ضرب وشتم قرارگیرد احتمال کنده شدن جفت وایجاد خونریزی وحتی مرگ مادر وجود دارد
اعتیاد پدربه مواد افیونی    افزایش احتمال اعتیاد مادر-کاهش حمایت از مادر برای داشتن تغذیه صحیح و مراقبتهای مامایی
بیماریهای روانی کنترل نشده پدر    کاهش حمایت از مادر برای داشتن تغذیه صحیح و مراقبتهای مامایی-افزایش استرس مادر-افزایش احتمال خشونت برعلیه مادر وکودک
انحرافات جنسی پدر    افزایش احتمال ابتلا به عفونتهای جنسی از جمله ایدز وانتقال به مادر وجنین –افزایش استرس مادربدلیل تزلزل بنیان خانواده
بهترین زمان فرزندآوری چه موقع می باشد ؟
    اگر زوجین با هم بر سر مساله بچه‌دار شدن تفاهم داشته باشند، قاعدتا باید حداکثر یک سال پس از ازدواج، اولین بارداری صورت بگیرد. در این میان، به زوج‌هایی که در سنین بالا - ٣۵ تا۴٠ سالگی - ازدواج می‌کنند توصیه می‌شود هرچه زودتر اقدام به بارداری کنند؛ چون بعد از سن٣۵سالگی شانس بارداری به تدریج کاهش می‌یابد.
برخی از زوج‌ها به دلیل اینکه در ظاهر مشکلی ندارند، تصور می‌کنند که دچار نازایی نمی‌شوندو چون هنگام ازدواج به دلیل عدم تمایل به بارداری بررسی نشده‌اند  لذا در مدت طولانی تری از نازایی خود غافل می‌مانند.
 از سوی دیگر در این میان باور غلطی وجود دارد که استفاده از قرص ضدبارداری باعث نازایی می‌شود. چنین باوری درست نیست زیرا تا زمانی که فرد قرص می‌خورد، تخمک‌گذاری‌اش متوقف شده و بعد از قطع قرص، مجددا تخمک‌گذاری شروع می‌شود.  نکته مهم  در پیشگیری‌های طولانی ‌مدت این است که به دلیل افزایش احتمال عفونت مکرر و چسبندگی لوله‌های رحمی احتمال نازایی افزایش می یابد.
بنابراین به طور کلی، پیشگیری طولانی‌مدت به زوج‌ها توصیه نمی‌شود و زوج‌ها حداکثر یک تا٢سال بعد از ازدواج باید اولین بارداری را تجربه کنند.تا زودتر مشکلات باحتمالی سیستم باروری آنها مشخص گردد وتحت درمان قرار گیرند. ما به هیچ‌عنوان به زوجین توصیه نمی‌کنیم که بارداری خود را به مدت طولانی به تعویق بیندازند اما اگر زوجی پس از این مدت زمان تمایل به بارداری داشت، حتما باید قبل از بارداری تحت مشاوره قرار بگیرد،
  بارداری در سنین بالا علاوه برمادر،جنین را هم دچار مخاطرات بسیاری میکند که بخشی از شایعترین آنها عبارتست از:
سقط جنین: معمولا ٧٠% سقط های سه ماهه اول بارداری به علت اختلالات کروموزومی است.این اختلال از سن بالای تخمکها ناشی میشود.البته دراین شرایط ، سقط طبیعی برای مادر و جنین بهترین گزینه است؛ چرا که این اختلالات کروموزمی، تولد نوزادان غیرطبیعی را به دنبال دارد.دیابت و مسمومیت بارداری هم در افراد بالای ٣۵ سال شایع است،میتواند منجر به سقط جنین شود.
سندرم داون: سندرم داون یا عارضه منگولیسم یکی از عوارضی است که دامن گیر بسیاری از کودکانی میشود که مادرانی بالای سن ٣۵ سال دارند. ثابت شده که با افزایش سن مادر، بروز ناهنجاریهای کرموزومی از نوع آناپلوئیدی (ناهنجاری مربوط به عدم تقسیم کرموزوم ها) به میزان قابل توجهی افزایش پیدا میکند.
منگولیسم هم قابل پیشگیری است:
خوشبختانه در دنیای پیشرفته امروز،حتی سندرم داون هم از طریق دو روش تشخیصی و غربالگری قابل پیشگیری است. سندرم داون به روش تشخیصی صددرصد قابل شناسایی است و به دو روش نمونه گیری از پرزهای جفتی و آمینوسنتز (کشیدن مایع آمنیوتیک و بررسی کرموزومها از طریق سلولهایی که در مایع آمنیوتیک جنین تراوش شده) انجام میشود؛ اما از آنجا که روشهای تشخیصی با احتمال سقط جنین همراه است (کشیدن مایع اطراف جنین تا ١ درصد و نمونه گیری از پرزهای جفتی تا ٣ درصد) ؛به خاطر همین توصیه میشود تا حد امکان قبل از استفاده از این روشها، مادرها روش های غربالگری را تجربه کنند.
روشهای غربالگری وجود حتمی عارضه سندرم داون را تشخیص نمیدهند، اما تا ٨٠ درصد احتمال بروز آن را پیش بینی میکند . یک راه غربالگری سونوگرافی و اندازه گیری ضخامت پوست گردن جنین است. معمولا در نوزادانی که سندرم داون دارند، ضخامت بالای ٣ میلیمتر است. شیوه دیگر غربالگری هم در تست های سه گانه و چهارگانه است.
فاصله خیلی کم یا خیلی زیاد بین بارداریها می‌تواند برای فرزند بعدی مشکلاتی ایجاد کند. در دستورالعملهای بهداشتی حداقل فاصله بین دوفرزند 3 سال عنوان شده است زیرا مادر باید دوسال کامل به فرزند قبلی شیر بدهد سه ماه هم زمان تجدید وجبران ذخایر بدن مادر ومصرف قرص اسیدفولیک و.. است  و9 ماه نیز دوره زمانی بارداری را شامل می گردد. لذا حداقل فاصله بین فرزندان 3 سال توصیه شده است.
ضمن اینکه محققان کلمبیایی دریافتند فاصله بین دو بارداری بیشتر از ‪ ۵۹ماه هم، عوارض بارداری را افزایش می‌دهد. محققان بنیاد “سانتا فو دو بوگوتا” تحقیقاتی را که در سراسر جهان طی سالهای ‪ ۱۹۶۶تا ‪ ۲۰۰۶انجام شده بود را بررسی کردند. در تمام این مطالعات سن و وضع اجتماعی اقتصادی مادر که می‌تواند بر نتایج بارداری تاثیر بگذارد مد نظر قرار گرفته بود .  در این مطالعه زنانی را که بین دو بارداری خود کمترین فاصله را گذاشته بودند (کمتر از شش ماه) با زنانی که بین دو بارداری فاصله بیشتری انداخته بودند (‪ ۱۸تا ‪ ۲۳ماه) مقایسه شدند.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

خطر زایمان زودرس در حاملگی‌هایی که بین دو بارداری فاصله کمتری بود ‪ ۴۰ درصد افزایش نشان می‌دهد. همچنین برای این مادران خطر تولد نوزادانی با وزن پایین ‪ ۶۱درصد و کوچک بودن جثه نوزاد ‪ ۲۶درصد بیشتر است.  همچنین احتمال بروز مشکلات برای نوزادان مادرانی که فاصله بین دو بارداری آن‌ها بیش از ‪ ۵۹ماه است ‪ ۲۰تا ‪ ۴۳درصد بیشتر است. این محققان به سرپرستی دکتر “آگوستین کانده آگودلو” می‌گویند خطرهای مرتبط با فاصله کم بین دو بارداری ممکن است ناشی از وضع جسمانی مادر باشد و مسئله فراغت نیافتن مادر از شیردهی و رفع نیازهای روانی فرزند اول مطرح نباشد. ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
همچنین محققان دریافتند که فاصله بسیار طولانی بین دو بارداری می‌تواند توان جسمی مادر برای تحمل بارداری بعدی را بتدریج تحلیل ببرد و وضعیتی شبیه اولین بارداری ایجاد کند. به گفته ایشان مشکلات تولد نوزادانی که پس از یک فاصله طولانی از تولد خواهر یا برادر خود بدنیا می‌آیند نظیر فرزندان اول خانواده است.
تحقیقات و بررسی‌های متعدد فواید فاصله‌گذاری مناسب بین بچه‌ها را کاملا روشن کرده است، چون در این بین نه تنها سلامت جسمی و ذهنی کودک وضع بهتری پیدا می‌کند بلکه والدین هم فرصت رسیدگی به بچه‌ها را پیدا کرده و کیفیت زندگی و تکامل کودکان بسیار بهتر و بیشتر می‌شود. در اکثر بررسی‌ها مشخص شده است وقتی فاصله بین کودکان کمتر از ۲ سال باشد احتمال کاهش بهره هوشی (IQ) در کودک بیشتر از خانواده‌هایی است که فاصله بین بچه‌ها‌یشان بیشتر از ۲ سال است.
ضمنا وقتی فاصله سنی بچه‌ها از هم بسیار زیاد باشد امکان برقراری ارتباط و بازی با هم در آنها کم می‌شود. البته در بعضی موارد این فاصله‌گذاری‌ها عمدی نیست. گاهی بارداری ناخواسته اتفاق می‌افتد و گاهی مادر به دلیل نازایی بوسیله روش‌های مختلف درمان شده است و می‌ترسد که با افزایش سن امکان بارداری مجدد در او بسیار کم‌تر شود، در نتیجه به فاصله کمی بچه دوم را به‌دنیا می‌آورد.
با توجه به تمامی این نکات و با دقت به این موضوع که در مورد فاصله مطلوب بین بارداری‌ها هنوز بحث و اختلاف نظر وجود دارد، اما دانشمندان همچنان معتقدند این فاصله نباید کمتر از 36ماه و یا بیشتر از ۵ سال باشد چون در هر دو حالت، امکان بروز مشکلاتی برای کودکان و والدین وجود دارد
مشارکت مردان در سلامت خانواده
زندگی مشترک آغاز مسئولیت وتعهدات جدید است. تامین آسایش ورفاه مادی ومعنوی خانواده از مهمترین اهداف زندگی مشترک است.برای نیل به این هدف مشارکت تمام اعضای خانواده مهم وموثر می باشد.
مشارکت مردان نقش بسیار مهمی در ارتقا کیفیت زندگی خانواده وبه تبع آن جامعه دارد.برای دستیابی به این هدف لازم است زوجین نسبت به وظایف یکدیگر در جامعه وخانواده آـگاهی یابند تا مشارکت وهمکاری بیشتری را در زندگی مشترک دارا باشند
مردان می توانند با انجام امور زیر در برنامه باروری سالم مشارکت داشته باشند:
1.    تصمیم گیری و برنامه ریزی به اتفاق همسر جهت تعیین تعداد دلخواه فرزند و فاصله سنی مناسب  بین آنها و جلوگیری از وقوع بارداری ناخواسته
2.    مشارکت و همراهی همسر در انجام بررسیها و آزمایشاتی که توسط مراکز بهداشتی درمانی و متخصصین و ماما درخواست می شود
3.    کسب اطلاعات کافی در مورد اقدامات مورد نیاز در جهت آمادگی برای  فرزندآوری سالم وفراهم نمودن شرایط قابل قبول برای نیل به این هدف
4.    کسب اطلاعات لازم و کافی در مورد روش های پیشگیری و مزایا و معایب و طرز استفاده صحیح آنها از طریق افراد و مراکز ذیصلاح نظر : مراکز بهداشتی درمانی، پایگاه های بهداشتی و متخصصین زنان و ماما
5.    تهیه و فراهم نمودن به موقع وسایل پیشگیری از بارداری از مراکز بهداشتی درمانی یا داروخانه ها
مردان می توانند با انجام امور زیر در مراقبتهای قبل، حین و پس از بارداری مشارکت داشته باشند :
1.    پس از تصمیم به بچه دار شدن لازمست قبل ازبارداری یکسری آزمایشات و مراقبتها جهت داشتن بارداری ایمن و جنین سالم زیرنظرمراکز بهداشتی و متخصصین زنان و ماما انجام شود که به این اقدام مراقبت پیش از بارداری می گویند .
2.    باتوجه به توصیه های بهداشتی وپزشکی سبک زندگی سالم از جمله تغذیه مناسب –تحرک کافی –پرهیز از استرس وعوامل زیان آور را در زندگی روزمره خود وهمسر رعایت نمایند
3.    پس از باردار شدن لازمست زنان در کلیه مراجعات به مراکز بهداشتی و یا مطب های خصوصی و انجام آزمایشات و سونوگرافی و سایر اقدامات توسط همسران همراهی شوند زیرا تاثیر روحی مثبت و مناسبی بر همسر در پی دارد .
4.    نسبت به تهیه مکمل های دارویی پیش، حین و پس از بارداری برای خانم بایستی اقدام شود.
5.    مردان بایستی در تهیه موادغذایی سالم و مناسب کوشا بوده و زوجین باید با کارشناسان تغذیه با پزشک یا ماما مشورت نمایند.
6.    بایستی در ایجاد هر چه بیشتر شرایط مناسب روحی وآسایش مادر در این دوران تلاش شود.
7.    دربارداری انجام کارهای روزانه منزل همسر یاری شود تا زمان استراحت برای او بیشتر گردد.
8.    در زمان زایمان حتما مادران توسط همسران همراهی گردند.
9.    در دوران پس از زایمان بایستی به مادران در امور نگهداری نوزاد و فرزند دیگر و کارهای منزل کمک شود.
10.    مردان باید نسبت به انجام مراقبت ها و معاینات پس از زایمان همسر و  نوزاد خود کوشا باشند وآنها را به مراکز موردنظر شوند.

مشارکت مردان در مراقبت از کودک
1.    تشویق و حمایت مادر نسبت به تغذیه انحصاری نوزاد در 6 ماهه اول پس از تولد با شیر مادر و دادن اعتماد به نفس به مادر در این زمینه
2.    انجام مراقبت های کودک طبق برنامه سلامت کودک در مراکز بهداشتی درمانی شهری و روستایی، پایگاه ها و مراجعه به موقع و سر وقت طبق توصیه پرسنل و همراهی مادر و کودک در مراجعه به این مراکز
3.    کسب اطلاعات و آگاهی لازم از پرسنل بهداشتی در مورد نحوه صحیح مراقبت از نوزاد، شیردهی به تغذیه، واکسیناسیون ، مصرف مکمل های دارویی، سوانح و حوادث، رابطه متقابل والدین با کودک،  وضعیت کنترل رشد وزن، قد، دورسر و منحنی هایرشد آن و وضعیت تکاملی کودک
4.    تهیه و فراهم نمودن موادغذایی سالم و مناسب برای کودک طبق توصیه پرسنل بهداشتی و کارشناسان تغذیه متناسب با سن و وضعیت رشد و وضعیت اقتصادی خانواده
5.    توجه و دقت در انجام آزمایشات هیپوتیروئیدی در 5-3 روز اول تولد برای نوزاد
6.    توجه و دقت کافی برای واکسیناسیون نوزادان و دستورالعمل کشوری وتوصیه پرسنل مراکز بهداشتی
7.    همکاری در کنترل مداوم نمودارهای رشد کودک ازنظر وزن، قد ، دورسر و اطلاع از سیر نمودارها
8.    دقت و توجه به رفتارهای تکاملی کودک
9.    تهیه مکمل های دارویی ( ویتامین A+D و  مولتی ویتامین و آهن) و کسب آگاهی از اهمیت مصرف آنها و نظارت بر مصرف صحیح و بموقع آن توسط کودک
10.    مراجعه جهت شنوایی سنجی وفنیل کتونوری در ماه اول تولد

ناباروری
یکی از اهداف و ثمرات زندگی زناشویی نعمت داشتن فرزند و بقای نسل است که درهمه جوامع و فرهنگ هاهدف پسندیده محسوب شده و سبب استحکام خانواده می گردد.
گرچه تمایل زوجین به علت شرایط خاص زندگی امروزی مثل موقعیت های تحصیلی و شغلی و اقتصادی و رفاهی ، دستخوش تغییراتی شده اما همچنان پدیده مادر شدن از آرزوهای والای زندگی مشترک زناشویی به شمار می آید و ناباروری مسئله ای آزاردهنده محسوب می شود.
به چه زوجی نابارور گفته می شود؟
به زوجی نابارور گفته می شود که پس ازیک سال مقاربت جنسی بدون استفاده از هرگونه وسیله پیشگیری از بارداری نتوانند باردار شوند. شیوع ناباروری حدود 20-10 درصد از زوجها می باشد.
شانس حاملگی در هر دوره تخمک گذاری 30 درصد است. 85% زوج ها پس از یکسال و 93 درصد در پایان سال دوم باردار می شوند.
چه زمانی برای بررسی توان باروری زوجین مناسب است؟
 خانم های زیر 35 سال: در صورتیکه پس از یکسال از مقاربت محافظت نشده بارداری اتفاق نیفتد.
خانم های 39-35 سال: در صورتیکه پس از 6ماه از مقاربت محافظت نشده بارداری اتفاق نیفتد.
خانم های 40 سال و بالاتر: لازمست بلافاصله پس از ازدواج برای ارزیابی به پزشک مراجعه کنند.

علل و عوامل موثر بر ناباروری
مردان و زنان هر کدام مسئول 40 درصد از موارد ناباروری بوده و 10 درصد هر دو زوج عامل ناباروری و در 10درصد باقی مانده علت واضحی یافت نمی شود.
1-علل مربوط به زنان
سن : پیرشدن تخمدانها نقش مهمی در ناباروری و پاسخ به درمان ناباروری دارد. با افزایش سن احتمال افزایش برخی بیماریها که سبب ناباروری می شود بیشتر می گردد.
غیر طبیعی بودن ساختمان یا عملکرد اجزاء دستگاه تناسلی زنانه شامل : تخمدانها، لوله های رحمی، جسم رحم
الف- اختلال در کار تخمک گذاری: وجود کیستهای متعدد  تخمدانی که با علائم چاقی، نامرتبی یا توقف عادت ماهیانه، رشد موهای زائد در صورت و روی پستانها خود      را نشان می دهد.
ب- انسداد لوله های رحمی: شایعترین علت آن عفونت بویژه عفونتهای منتقله از راه جنسی است.
ج- تغییر شکل جسم رحم: توده های خوش خیم و بدخیم و شکل های غیرعادی مثل رحم دو شاخ و چسبندگی های داخل رحم می تواند باعث اختلال در جسم رحم شود.
د- مشکلات ناشی از دهانه رحم: عفونتها و ترشحات غیرطبیعی و التهاب مزمن دهانه رحم و وجود مواد ضداسپرم در این ناحیه می تواند باعث اختلال در عبور اسپرم به رحم شود.
2- علل مربوط به مردان:
الف- کاهش تولید یا کاهش کیفیت مایع منی: اختلال در ترشح هورمونهای مردانه  ویا اختلال در عروق بیضه والتهاب آن، عوامل فیزیکی مثل رانندگی طولانی ، حرارت زیاد، اشعه  آلاینده های محیطی و سیگار و آلودگی هوا و.... باعث ضعف و کندی حرکت اسپرم می شود.
ب- اختلال در انتقال اسپرم: ضربه و عفونتهای مقاربتی، وازکتومی، باعث انسداد لوله های اسپرم بر می شود.
3- سایر علل ناباروری :
عوامل زیادی در این دسته قرار می گیرند مانند: امواج تلفن همراه و مایکروویو، اشعه x و امواج الکترو مغناطیس ، کار با گازهای بیهوشی ،حشره کشها، آفت کشها، مواد آرایشی نامرغوب، فلزات سنگین، سرب و کار با جیوه، فشارهای روانی و استرس، بیماریهای     مزمن مثل دیابت، سرطان، تیروئید، کم خونی،سابقه خانوادگی نازائی، چاقی، سیگار و مواد مخدرو حشیش،
کمبود آهن و روی و اسیدفولیک، نوشیدن قهوه و مواد کافئین دار، و هم چنین استفاده از غذاهای آماده. مصرف بیش از 500میلی گرم قهوه  در روز در ناباروری زنان موثر است.
 عقیمی در مردان و زنان با کمبود  ویتامین Eرابطه دارد .در بین کلیه مواد مغذی که با باروری ارتباط دارد، روی از همه مهمتر است.
درمانهای ناباروری:
 شامل روشهای هورمونی ،دارویی، جراحی و روشهای نوین است.
ابتدا نکات مهم درمان:
1- برای درمان ناباروری مراجعه هر دو زوج (زن و مرد) ضرورت دارد.
2- انجام تست آنالیز منی در مرد گام مهمی است زیرا در همان ابتدا ممکن است روش های درمان را تغییر دهد.
3- توصیه می شود زوج ها تا رسیدن به نتیجه مورد نظر درمان را رها نکنند. افزایش سن مهمترین دلیل کاهش قدرت باروری است.
4- کاهش استرس بخصوص از جانب اطرافیان اثر مضاعفی بر باروری دارد.
5- اصلاح رژیم غذایی و عدم استفاده از سیگار و الکل و مواد مخدر بی شک اولین گامهای حل مشکل بحساب می آیند.
درمان در زوجین براساس تشخیص علت شروع می شود. مثلاً در خانم های دچار اختلال در عملکرد تخمدان از داروهای مورد نیاز استفاده می شود و در خانم هایی که گرفتگی و انسداد لوله های رحمی دارند از روش جراحی می توان کمک گرفت.
گاهی درمانهای معمول موفق نبوده و استفاده از روش های آزمایشگاهی ضرورت پیدا می کند. از انواع روشها میتوان به موارد ذیل اشاره کرد.
IVF: لقاح مصنوعی، با تجویز هورمون تخمدانها را وادار به فعالیت کرده و تحت نظارت با سونوگرافی تخمک های مورد نظر را برداشته و پس از ترکیب با اسپرم در فضای آزمایشگاه، رویان را به داخل رحم انتقال می دهند.
IUI: یا کاشت داخل رحمی، اسپرم ها ی متحرک را بمیزان مناسب در آزمایشگاه جدا کرده و به داخل رحم انتقال می دهند تا در لوله های رحمی با تخمک آزاد شده از تخمدان ملاقات کنند.
GIFT: تخمک و اسپرم را به داخل لوله های رحم انتقال می دهند تا ترکیب صورت گیرد.
  ICSI: اسپرم را از بافت بیضه برداشته و در شرایط آزمایشگاه به داخل تخمک تلقیح می کنند.
گاهی سایر روشها ی تخصصی و یا تخمک اهدایی ، جنین اهدایی، رحم جایگزین و یافرزندخواندگی نیز به زوج پیشنهاد می شود.
لازم به ذکراست مراجعه زود هنگام کلیه زوجین نابارور به مطبهای مامایی و متخصصین زنان وزایمان ومراکز تخصصی درمان ناباروری  میتواند نتایج بهتری در درمان نازایی بهمراه  داشته باشد.