معاونت بهداشت

در جامعه کنونی شاهد خانواده‌های هستیم که دارای حداقل‌ تعداد فرزند هستند؛ فرزندانی که در آینده‌ای نزدیک کم‌ترین رابطه خانوادگی را خواهند داشت و این درحالی است که اغلب فرزندان در آرزوی داشتن خانواده‌ای با جمعیت بیشتر هستند. کارشناسان خانواده معتقدند تعدد فرزندان و نقش‌های ثانویه آنها در خانواده، در زندگی آینده افراد، اثرات روحی و اجتماعی بسیارموثری خواهد داشت و این اثر بعد از ازدواج پررنگ‌تر هم می‌شود، زیرا نیاز به نیروی مشورتی برای حل مسائل پیش روی افراد دیده می‌شود و در صورت داشتن خواهر و برادر این نیاز برطرف خواهد شد و از طرفی پیدا کردن دوستی با سطح فرهنگی مشابه بسیار سخت است. برادر و خواهر در موارد ضرورت به کمک هم خواهند آمد، ضمن اینکه بعد از ازدواج این نیاز بیشتر هم احساس خواهد شد، زیرا داشتن محرم اسرار به خصوص در زمانی که بین زوجین مشکلاتی به وجود می‌آید، کمک به سزایی خواهد کرد و نقش مشورتی آنها هم بسیار مشکل‌گشا خواهد بود.
 
رواج تک فرزندی در جامعه ایرانی سبب شده است که بسیاری از مفاهیم زیبای خانوادگی نظیر عمه ،خاله ،عمو و دایی از بین برود وبسیاری از شهروندان ایرانی در آینده نزدیک با این مفاهیم قطع رابطه کنند .این مهم باعث گسست هرچه بیشتر عواطف زندگی ایرانیان خواهد شد . در برخی موارد ممکن است مادران نقش خود را به خوبی ایفا نکنند یا نیاز به مشورت در بهتر ایفا کردن نقش خود داشته باشند، در این جاست که نقش خاله یا عمه برجسته می‌شود، چرا که فرزندان نیاز به پشتیبان روحی و معنوی دارند تا محرم اسرارشان باشد و مشکلاتشان را مطرح کنند.
حال لازم است به ضرورت داشتن خواهر وبرادر از دیدگاههای مختلف بپردازیم :
از دیدگاه طب جدید
با پیشرفت علم و تکنولوژی، به خصوص در زمینه پزشکی، علاج برخی از بیماری‌ها با وجود بستگان نزدیک درمان‌پذیرتر است.
 در عصر جدید با بیش‌ترین آمار بیمارهای سرطانی مواجه‌ایم، یکی از مهم‌ترین این سرطان‌ها، سرطان خون است و زمانی این بیماری‌ها قابل‌درمان است که فاکتورهای مشابه خونی وجود داشته باشد.این فاکتورهای مشابه در بستگان نزدیک مانند والدین ، خواهر و برادر بیشتر دیده می‌شود .افرادی که فاکتورهای مشابه خونی برایشان وجودنداشته باشد، قابل‌درمان نیستند، این در حالی است که برخی افراد، تک فرزند دلبندشان را به علت عدم داشتن این فاکتورها از دست می‌دهند، درحالی‌که در صورت بودن خواهر یا برادر احتمال درمان وجود دارد.           
هر چند با پیشرفت تکنولوژی با ذخیره بند ناف که حاوی سلول‌های بنیادی است علاج بسیاری از بیمارهای سرطانی آسان شده است، اما نگهداری سلول‌های بنیادی، هزینه زیادی می‌طلبد و در استطاعت همه افراد جامعه نیست.

از دیدگاه روانشناسی
روانشناسان در خصوص اهمیت نقش بستگان درجه یک و داشتن خواهر وبرادرمعتقدند: نیاز به امنیت یکی از نیازهای پایه‌ای انسان است هرچه حمایتگری اطرافیان بیشتر باشد، احساس امنیت فرد بیشتر خواهد بود؛ در حقیقت نیاز اساسی انسان تأمین شده است.
 
این نیازهای اساسی که شامل امنیت ،احترام ودوست داشتن است ، انسان آنها را از  تعامل با افراد قابل‌اعتماد و مهربان تأمین خواهد کرد و بهترین افراد برای تأمین نیاز، خانواده و بستگان هستند و هر قدر این دامنه وسیع‌تر باشد، امکان تأمین این نیاز بهتر خواهد بود. و هرقدر این نیازها بهتر تأمین شود، شخصیت فرد بهتر شکوفا می‌شود و فردی که دارای شخصیت شکوفاست به رشد و پیشرفت خود و اطرافیان کمک می‌کند و در نتیجه جامعه‌ای شکوفا خواهیم داشت. فرد شکوفا از بهداشت روانی بالایی برخوردار است و در زندگی فردی هدفمند، قانون پذیر و اخلاق‌مدار است، مربی خوبی برای اطرافیان خواهد بود و در جهت ساخت جامعه خود بیش‌ترین قدم را برمی‌دارد.
 



از دیدگاه اسلام
درحالی‌که روانشناسان به نقش حمایتی بستگان وعدم ایجاد بیمارهای روحی مانند افسردگی که بیماری عصر تکنولوژی است اشاره می‌کنند در دین مبین اسلام به صله‌رحم  تاکید می‌شود  که باعث دور شدن عذاب الهی، ازدیاد عمر و فزونی رزق و اخلاق نیکو، پاکی اعمال، آسانی حساب، آبادی شهرها و... است. در عصر جدید، خانواده‌ها با مشکل کار بیش از حد افراد خانه، کمی تعداد فرزندان و .. مواجه‌اند و مجالی برای ابراز عواطف و انس با یکدیگر ندارند و متاسفانه به هنگام تنهایی و پیری نیز یاوری برای خود نمی‌یابند.
با توجه به اهمیت خانواده که رکن اساسی هر جامعه هست باید به تحکیم آن توجه کرد. یکی از مواردی که به انسجام و تحکیم خانواده‌ها منجر می‌شود ارتباط اعضای خانواده باهم است. معمولا وقتی خانواده‌، حداقل افراد را داشته باشد و یا حداقل ارتباط را، این موضوع محقق نخواهدشد.
متاسفانه فرهنگ پذیری زندگی غربی در خانواده های ایرانی با فرزند کمتر یا بدون فرزند باعث یک گسست عاطفی شده ونه تنها ارامشی به بار نیاورده بلکه در حال بروز ناهنجاریهای اجتماعی فراوان است .فرزندانی که به جای داشتن هم بازی وخواهر وبرادر دائما در حال فراگیری بازیهای جدید رایانه ای ویا در بهترین حالت مانند یک روبات تحت آموزشهای سخت مانند اموختن موسیقی ،زبان و...هستند هیچگاه انچنان که باید فرصت شیرین بازی وکودکی کردن را پیدا نمی کنند.
کودکانی که از داشتن خواهرو برادر محرومند
اين روزها زندگي تغيير کرده، قديم‌ها وارد هر خانه که مي‌شدي چند تا بچه قد و نيم‌قد از سرو کول هم بالا مي‌رفتند و هر کودک صاحب يک يا چند خواهر و برادر بود. تا اينکه گذشت و رسيديم به مرحله‌‌اي که جوانان پس از ازدواج يا بچه‌دار نمي‌شوند و يا به يک فرزند اکتفا مي‌کنند. اين مساله تبديل به يک اپيدمي شد و اين روزها اکثر بچه‌ها، تک فرزند هستند و هرگز طعم داشتن يک خواهر يا برادر را نخواهند چشيد.
پدر و مادرها به دليل مسائل اقتصادي ، مسکن ،اشتغال ،تحصیل ، ترس ازمشکلات اینده ومشکلات تحصیلی فرزندو.. حاضر نيستند بيش‌از يک فرزند داشته باشند و به يک فرزند قناعت  می کنند .با اين حال تک فرزند شدن کودکان مشکلات فراواني را براي آنها به همراه دارد که ساده‌ترين آنها نداشتن هم بازي است.
کودکان آپارتمان‌نشين امروز که از نعمت‌ بازي کردن با هم سن و سالانشان در خانه و کوچه محروم هستند به ناچار از سنين پايين به بازي‌هاي کامپيوتري پناه مي‌برند و چنان به دنياي مجازي انس مي‌گيرند که به سختي مي‌توان آنها را از آن جدا کرد. کودکان پيشرفته امروزي، نحوه ارتباط برقرار کردن با کودکان هم سن و سالشان را بلد نيستند و اکثرا ترجيح مي‌دهند با بزرگترها هم بازي شوند.اين مساله باعث مي‌شود، رشد ذهني کودک روند عادي را طي نکند و کودک به لحاظ رواني با مشکلاتي مواجه شود.
از سوی دیگر کودکاني که از داشتن خواهر و برادر محروم هستند، در آينده صاحب فرزنداني خواهند بود که از داشتن خاله، عمه و عمو و دايي محروم هستند. بدين‌ ترتيب خانواده ايراني که يکي از گرم‌ترين و صميمي‌ترين خانواده‌هاي دنيا است، کم‌کم با اين کاهش جمعيت، شکل خود را ازدست مي‌دهد .
علاوه بر این  تک فرزندي معايب پنهاني نیز دارد. يکي از آن معايب اين است که پدر و مادر تمام توجه و هم و غم خود را متوجه يکدانه فرزند خود مي‌کنند و تلاش مي‌کنند که هر آنچه فرزندشان طلب مي‌کند برايش مهيا باشد. بدين ترتيب کودک يکي يکدانه عادت مي‌کند که تمام وسايل آسايش و رفاه برايش فراهم باشد چنين کودکاني در آينده حس برتري طلبي نسبت به ديگران در آنها رشد خواهد کرد. حال تصورش را بکنيد که افرادي در جامعه پرورش پيدا کنند که همگي داراي منيت و غرور زايدالوصف هستند و خود را برتر از ديگران مي‌دانند. چنين افرادي براي هر نوع ارتباط برقرار کردن در جامعه دچار مشکل خواهند شد، چرا که بر اين باورند که ديگران موظفند هر آنچه من مي‌خواهم را فراهم کنند .
ازدیگر مشکلات بچه های تک فرزند به دلیل مراقبتهای افراطی ضعیف و کم تحمل بودن در برابر مشکلات، احساس تنهایی ،لوس شدن،ازدست دادن استقلال شخصیت،وابستگی زیاد والدین وفرزند به یکدیگر وترس ازجدایی  و... را می توان اشاره نمود .
به یاد داشته باشیم داشتن خواهر وبرادر پشتوانه روحی –روانی است ،فرزندانمان را از این حق محروم نکنیم .
قزوینیان –کارشناس بهداشت خانواده شهرستان