هر چند روز ملی کاهش بلایای طبیعی به صورت نمادین نامگذاری شده است اما از آنجایی که کشور ایران انواع زیادی از حوادث موجود شناسایی شده در جهان را تجربه کرده و همه ساله بر اثر وقوع حوادث طبیعی و غیرمترقبه خسارت و تلفات جانی و مالی بسیاری را متحمل می‌شود، آمادگی برای مقابله با بلایای طبیعی و کاهش خسارات آن ضروری است.

تاریخ روز ملی کاهش اثرات بلایای طبیعی

در ایران، 21 مهر مصادف با 13 اکتبر تا 26 مهر، هفته کاهش بلایای طبیعی و 13 اکتبر روز ملی کاهش اثرات بلایای طبیعی نامگذاری شده است.

بلایای طبیعی در ایران

طبق آمار موجود، سه درصد از مجموع شهرهای ایران در نواحی کم خطر قرار دارند؛ از ۴۳ مورد حوادث غیر مترقبه ممکن در کل جهان حدوداً ۳۲ مورد آن در کشورمان ایران تجربه شده است که شایع‌ترین این حوادث عبارت‌اند از زلزله، سیل، خشکسالی، فرونشست زمین، آفات محصولات کشاورزی- دامی و آتش‌سوزی جنگل‌ها. ایران که جز ۱۰ کشور بلاخیز، ششمین کشور زلزله‌خیز و چهارمین کشور سیل‌خیز در جهان است، در حالی ۶ درصد تلفات بلایای طبیعی جهان را به خود اختصاص داده است که فقط یک درصد جمعیت جهان را دارد.

تاریخ روز جهانی کاهش اثرات بلایای طبیعی

روز جهانی کاهش بلایای طبیعی نخستین بار در سال ۱۹۸۹ میلادی پس از فراخوان مجمع عمومی سازمان ملل متحد برای تعیین یک روز با هدف ارتقای فرهنگ جهانی آگاهی از خطر و کاهش بلایای طبیعی تعیین شد و پس از آن هر سال ۱۳ اکتبر به عنوان روز کاهش بلایای طبیعی و افزایش آگاهی در مورد اهمیت درک خطرات پیش‌روی مردم مهم شمرده می‌شود. ۱۳ اکتبر ۲۰۲۰ برابر با ۲۲ مهر ماه ۹۹ است.

بلایای طبیعی چیست؟

بلایای طبیعی، به مجموعه‌ای از حوادث زیانبار گفته می‌شود، که منشأ انسانی ندارند. این حوادث معمولاً غیرقابل پیش‌بینی بوده یا حداقل از مدت‌های طولانی قبل نمی‌توان وقوع آنها را پیش‌بینی کرد.

انواع بلایای طبیعی

بلایای طبیعی رویدادهای خطرناک و فاجعه آمیزی هستند که اغلب اوقات زیان‌های جانی و مالی فراوانی به جای می‌گذارند تا آنجا که گاهی به سبب وارد آوردن آسیب‌های جدی و موجب از هم پاشیدگی نظام‌های اجتماعی می‌شوند. بلایای طبیعی دارای انواع گوناگونی هستند؛ زلزله، سیل، طوفان، گردباد، سونامی، تگرگ، بهمن، رعد و برق، تغییرات شدید درجه حرارت، خشکسالی و آتشفشان نمونه‌هایی از بلایای طبیعی هستند. برخی از بلایای طبیعی، به طور غیر مستقیم، ناشی از عملکردهای انسانی هستند، برای مثال بلایای ناشی از افزایش آلودگی هوا یا گرم شدن زمین و همچنین سیل ناشی از تخریب جنگل‌ها به‌دست انسان از این جمله هستند.

طبقه بندی بلایای طبیعی

پدیده‌های ناهنجار عبارت‌اند از:

• پدیده‌های ناشی از عواملی تحمیلی بر طبیعت: (آلودگی هوا، باران‌های اسیدی، افزایش گاز کربنیک و آلاینده‌ها در جو و اثرات گلخانه‌ای ناشی از آن‌ها، نازک شدن لایه ازن و …)
• پدیده‌های ناشی از مکانیزم و ساختار عوامل طبیعی (زلزله، سیل، خشکسالی، بیابان‌زایی، پیشروی آب دریاها در خشکی و…) هر چند که برخی از این پدیده‌ها می‌تواند به علت تداخل هر دو عامل فوق که در واقع تشدیدکننده پدیده‌ها محسوب می‌شود نیز رخ دهد.

از دیدگاه دیگر پدیده‌های ناهنجار طبیعی را می‌توان به صورت زیر طبقه‌بندی کرد:

• حوادث طبیعی ناشی از عوامل زمین ساختی
• بلایای تدریجی مثل آتشفشان
• بلایای ناگهانی مثل زلزله
• حوادث طبیعی ناشی از عوامل آب و هوایی مثل خشکسالی و سیل

برخی از ناهنجاری‌های طبیعی با فشار آب و هوایی (بارش‌ها، طوفان، خشکسالی‌ها و…) و نیز با منشأ زمین‌ساختی (آتشفشان، بهمن و…) با روش‌های خاص و با درصد احتمال قابل پیش‌بینی هستند که با توسعه علوم و فنون و ارتقای علمی بشر روزبه‌روز ضریب اطمینان چنین پیش‌بینی‌هایی بیشتر خواهد شد.

پیشگیری از بلایای طبیعی

شناخت وقایع طبیعی به پیش‌بینی، پیشگیری و تقابل منطقی با آنها منجر خواهد شد. به عبارت دیگر، به حداقل رساندن خطرات ناشی از رخدادهای طبیعی و غیرطبیعی که گاه خود ساخته انسان و تحمیل او بر طبیعت و محیط پیرامون خویش است با انتخاب راهکارهای مؤثر ممکن خواهد بود.

ساختارهای اساسی جهت کاهش بلایای طبیعی برقراری سیستم هشدار و اخطاریه‌های به موقع جوی، آماده‌سازی نیروهای انتظامی و راهداری، ایمن‌سازی نقاط وقوع بلایای طبیعی، تمهیدات علمی و مهندسی طراحی پروژه‌های عظیم مطالعاتی در فازهای شناسایی اجرا و نظارت و ارتقای سطح آموزش عمومی و تخصصی برای مقابله کاهش آثار بلایای طبیعی، تقویت نیروی انسانی متخصص و گروه‌های پژوهشی کارشناسی جهت مطالعه بلیه‌های طبیعی در مسیرهای اصولی و صحیح است. به بیان ساده‌تر حوادثی مثل سیل و زلزله که در سطح کشور از احتمال وقوع بالاتر برخوردارند از طریق ساخت سدها، سیل‌بندها و بندهای انحرافی و آبخیزداری مناطق کوهستانی و شیبدار و نیز با ساخت منازل مسکونی مقاوم در سطح قابل ملاحظه‌ای کاهش پیدا می‌کنند.

هر یک از عناصر جوی به تنهایی می‌تواند بلایای مهمی مانند افزایش دما و گرمازدگی، سرعت‌های زیاد باد و وقوع توفان، بارش‌های تندری و وقوع تگرگ، یخبندان و سرمازدگی و … را ایجاد کند. اما بیشترین خسارات جانی و مالی بر اثر پدیده‌های جوی ترکیبی و خطرات ثانویه ناشی از آنها است؛ مانند توفان، رعد و برق، خشکسالی‌ها، سیل، آتش‌سوزی. بیشتر اوقات رویدادهای جوی بیشترین خسارات جانی را در کشورهای کمتر توسعه‌یافته و بیشترین خسارات مالی را در کشورهای بیشتر توسعه یافته ایجاد می‌کنند.