معاونت بهداشت

نیاز سنجی:

             نیاز مفهومی چند بعدی است که درک کامل آن مستلزم جامع نگری است. با این حال کاملترین تعریف ارائه شده در مورد نیاز تحلیل شکاف یا فاصله (وضعیت موجود با وضعیت مطلوب و یا آنچه هست با آنچه باید باشد) است. وجه تمایر نیاز با نیاز سنجی اولویت بندی کردن نیازها پس از استخراج آنها در نیاز سنجی است.لذا نیازسنجی فرایندی نظام دار(پیوست 5) برای شناسائی فاصله بین وضع موجود با وضع مطلوب یا آنچه باید باشدباآنچه هست و نهایتا تعیین اولویت ها برای اقدام و اجرا است.

اهمیت نیاز سنجی :

            اکثر اوقات مجریان بدون شناخت کافی از نیازها و مشکلات مردم برنامه هائی را برای آنها تدارک دیده و به شکل دستوری و آمرانه  اجرا می کنند.در نتیجه برنامه ها موفقیت مورد انتظار را بدست نمی آورند. از طرف دیگر محدودیت منابع همواره لزوم پرداختن به اولویتها را یادآور می شود. به عبارت دیگر  بدست آوردن اولویتها موجب بهره وری بیشتر از منابع و ارتقاء اثرات مداخله به دلیل جذب بیشترین مخاطب و افزایش استقبال آنها جهت مشارکت درانجام مداخله با هدف حل یا کاهش مشکل می گردد.نیازسنجی بهداشتی نیز روشی است که در آن مسائل و مشکلات بهداشتی  مردم بطور واقعی و از نزدیک بررسی و شناسائی شده و این مسائل برطبق معیارهائی که منجر به ارتقاء بهره وری شوند اولویت بندی شده و جهت اجرا انتخاب می شوند. 

مرحله اول : آماده سازی تیم نیازسنجی مشکلات بهداشتی

            کلیه برنامه های ارتقاء سلامت باید برپایه مشارکت گسترده افراد جامعه و از طریق کارگروهی طراحی و اجرا شوند.افرادی از جامعه که تحت تاثیر مشکل بهداشتی  قرارمی گیرند می توانند در حل مشکل نیز اثر مثبت و یا منفی داشته باشند. لذا در برنامه ریزی نیازسنجی مشکلات بهداشتی  نیز طراحی کارگروهی با حضور افراد علاقه مند به مسائل بهداشتی  اولین مرحله  میباشد. کارگروهی میتواند با به اشتراک گذاری تجارب زندگی و پرداختن به دغدغه های جامعه  به حل مسائل بهداشتی  کمک کند. با این دیدگاه برای نیازسنجی مشکلات بهداشتی  تیم های نیازسنجی پیش بینی شده است که دارای رئیس و دبیر بوده و ترکیب سایراعضاء آن در سطوح مختلف متفاوت و درپیوست 1 آورده شده است.

گام های اجرائی مرحله اول

• 1) رئیس تیم نیاز سنجی با همکاری دبیر تیم اقدام به شناسائی افرادی که می بایست طبق دستورالعمل در ترکیب تیم نیازسنجی حضور داشته باشند، مینماید.
• 2) رئیس تیم نیازسنجی برای هریک از اعضاء پیش بینی شده ابلاغ عضویت در تیم نیازسنجی را طبق نمونه ارائه شده (پیوست 2) صادر می نماید.
• 3) دبیر تیم نیاز سنجی با هماهنگی رئیس تیم نسبت به تهیه ملزومات و برنامه ریزی جلسات تیم اقدام و به کلیه اعضاء با ارسال دعوت نامه (پیوست 3) جهت شرکت در جلسات اطلاع رسانی می کند.
• 4) رئیس تیم نیاز سنجی پیش از تشکیل اولین جلسه مطالب آموزشی تدوین شده مورد نیاز جهت افزایش آگاهی و مهارتهای لازم در اعضاء تیم به منظور استخراج علمی و همه جانبه مشکلات بهداشتی منطقه توسط ایشان را فراهم می نماید.
• 5) در اولین جلسه تیم نیاز سنجی رئیس تیم نیاز سنجی با استفاده از مطالب علمی تدوین شده اقدام به توانمند سازی کلیه اعضاء جهت کسب آگاهی و مهارتهای لازم در نیاز سنجی مشکلات بهداشتی مینماید.

مرحله دوم : ارائه اطلاعات وآمار سلامت منطقه به اعضاء تیم نیازسنجی و تصمیم گیری درمورد دیگراطلاعات مورد نیاز وروشهای جمع آوری آنها

              هر نیازسنجی نیازمند اطلاعات متعدد است تا بتواند به سوالات گوناگون پاسخ دهد. پس از تشکیل تیم نیاز سنجی تعیین دانسته های کنونی در مورد مشکلات بهداشتی  جامعه می تواند در مشخص نمودن اطلاعات تکمیلی که می بایست جمع آوری گردد تا به مشکلات اساسی تر پرداخته شود از اهمیت به سزائی برخوردار است. بدیهی است آگاهی اعضاء تیم نیاز سنجی از این دانسته ها می تواند منجر به تصمیم گیری دقیقتر در خصوص اطلاعات تکمیلی مورد نیاز و روش های جمع آوری آنها جهت نیازسنجی موثرتر شود. این دانسته هادر قالب موارد ذیل می توانند بیان شوند:

• ü شاخصه های جمعیتی (تعداد جمعیت، ترکیب سنی- جنسی و قومی جامعه، تعداد تولد و مرگ و ازدواج و طلاق و مهاجرت و...)
• ü ساختارها و سازمانهای اجتماعی که در بحث بهداشت و سلامت دخیل اند و در منطقه مستقرهستند.
• ü ظرفیتهای جامعه از جهت کارهای گروهی انجام شده در آن جامعه جهت حل مشکلات
• ü محیط فیزیکی (آب ، هوا، مسکن، حمل ونقل، عوامل فیزیکی محیط موثر بر بهداشت و سلامت مانند وضعیت دفع فاضلاب، زباله، فضولات حیوانی، آبهای راکد و جاری، محلهای نگهداری دام و...)
• ü محیط اجتماعی (سطح سواد و رفاه اجتماعی)
• ü وضعیت اقتصادی ( منبع درآمد، سطح درآمد، دسترسی به غذاواشتغال و...)
• ü مراکز ارائه دهنده خدمات بهداشتی
• ü پوشش خدمات بهداشتی مانند آب آشامیدنی سالم، تنظیم خانواده ،واکسیناسیون، آموزش بهداشت، رابطین سلامت،مراقبت بیماریهاو ...
• ü منابع مالی ، تجهیزاتی و پرسنلی در دسترس جهت حل مشکلات بهداشتی

پس از تعیین و ارائه اطلاعات کنونی در خصوص منطقه ووضعیت بهداشتی  آن، نوع و روش جمع آوری اطلاعات تکمیلی جهت تعیین مشکلات بهداشتی  توسط تیم نیاز سنجی شفاف تر میشود. جمع آوری این اطلاعات با استفاده از روش های گوناگون امکان پذیر است که بطورخلاصه عبارتند از:

• ü بررسی نظرات عموم مردم جامعه
• ü مصاحبه با افراد کلیدی جامعه
• ü بررسی نظرات کارشناسان
• ü مشاهده مستقیم محیطی
• ü بررسی گزارشات فنی در مورد وضع موجود مانند آمارها و شاخصها و یا گزارشات بازدیدهای صورت گرفته
• ü بررسی ارزیابی های قبلی صورت گرفته و نتایج مداخلات صورت گرفته در گذشته و یا در حال اجرا
• ü بحث های گروهی متمرکز
• ü بررسی طغیانهای رخ داده بیماریها
• ü انجام پژوهشهای کوچک و سریع

در تصمیم گیری تیم نیاز سنجی در خصوص روشهای جمع آوری اطلاعات نکات ذیل باید مدنظر قرار گیرد:

• ü هر تیم نیاز سنجی بسته به سطح مسوولیت و پاسخگوئی خود می بایست روشهای جمع آوری اطلاعات را مشخص کند.
• ü معمولا منابع و روشهای متعدد برای فراهم کردن انواع گوناگون اطلاعات نیاز است.
• ü امکان پذیر بودن استفاده از روشها خصوصا از نظر هزینه و زمان مورد نیاز جهت این امر می بایست مد نظر قرار دهند.
• ü میزان مداخله ای که تیم نیازسنجی و حتی مردم و مسوولین منطقه در حل اولویتهای بدست آمده خواهند کرد را (که بطور مستقیم توسط سطح تیم نیاز سنجی در نظام سلامت معین میشود) تعیین و روشهای جمع آوری اطلاعات را با میزان مداخله امکان پذیر توسط مردم و مسوولین همخوان کنید.

گام های اجرائی مرحله دوم

• 1) رئیس تیم نیازسنجی با همکاری مجموعه تحت نظر خود نسبت به جمع آوری اطلاعات کنونی در مورد اطلاعات بهداشتی و سلامتی جامعه و هر آنچه که بر سلامت موثر هستند پیش از اولین جلسه اقدام می نماید.
• 2) رئیس تیم نیاز سنجی اطلاعات اولیه تهیه شده را در اولین جلسه تیم نیاز سنجی در اختیار سایر اعضاء تیم قرار می دهد.
• 3) ضمن بیان اطلاعات تکمیلی جهت نیازسنجی مشکلات بهداشتی ، روشهای جمع آوری اطلاعات نیز به اعضاء تیم یادآوری و با توجه به نوع اطلاعات تکمیلی مورد نیاز (بطور مثال نظرات مردم و مسوولین یا اطلاعات محیط فیزیکی برخی مناطق و یا نیازهای ابراز نشده مردم) و توجه به برخی نکات اساسی نسبت به تقسیم وظایف و روشهای جمع آوری اطلاعات تصمیم گیری نهائی می شود.
• 4) دبیر تیم نیاز سنجی به هریک از اعضاء تیم یک نسخه از کاربرگ 1 را ارائه می نماید تا نیازهای استخراج شده توسط هر فرد در آن ثبت شود.همچنین در خصوص نحوه تکمیل کاربرگ توضیحات لازم داده می شود.
• 5) اعضاء تیم نیاز سنجی در خصوص تاریخ بعدی جلسه و زمان تحویل کاربرگ های تکمیل شده به دبیر تیم نیازسنجی (حداکثرظرف پنج روز ) تصمیم گیری می نمایند.

مرحله سوم : تعیین و اولویت بندی نمودن مشکلات بهداشتی منطقه

 با تشکیل تیم نیازسنجی و توانمند سازی آنها از جهت کسب آگاهی و مهارتهای لازم جهت نیاز سنجی صحیح و دریافت اطلاعات موجود از منطقه و وضعیت بهداشتی  آن؛ هر یک از اعضاء نسبت به جمع آوری اطلاعات تکمیلی مورد نیاز با بهره گیری از روشهای تعیین شده در جلسه اول تیم نیازسنجی اقدام می نمایند. جمع آوری اطلاعات می بایست هدفمند بوده و منجر به تعیین نیازهای بهداشتی  منطقه گردد. جهت جمع آوری اطلاعات و تبدیل آنها به نیازهای بهداشتی  برنامه ریزی لازم است تا اطلاعات بطور سیستماتیک جمع آوری و نیازها از این اطلاعات بدست آیند. لذا توصیه می شود هر یک از اعضاء پیشاپیش نسبت به تعیین افراد ، گروه ها، مناطق و مدارک و گزارشاتی که قصد دارد از آنها به عنوان منابع و روش جمع آوری اطلاعات استفاده نماید ( با در نظرگرفتن زمان مراجعه به آنها ) تصمیم گیری و آن را در برنامه کاری روزانه خود لحاظ کند. توصیه میشود در این راه سوال نهائی که "چه مشکلات بهداشتی  وجود دارد که جامعه و افراد اجتماع با آن درگیر هستند و می تواند تندرستی آنها را تحت تاثیر قرارداده باشد یا قرار دهد؟" همواره مد نظر قرار گیرد و چراغ راه تعیین نیازها باشد.

باید یادآور شد نیاز سنجی صرفا تعیین نیازها نیست چرا که همواره محدودیتهای منابع از جمله منابع مالی، پرسنلی و مهمتر از همه زمان  مانع از پرداختن به کلیه نیازها و حل موثر آنها بطور همزمان می شود. لذا بهترین اقدام جهت مقابله با این محدودیتها اولویت بندی کردن نیازهاست. برای این امر لازم است معیارهائی تعیین شود تا با کمک آنها بتوان مشکلات را رتبه بندی کرد. این معیارها می بایست قدرت تاثیرگذاری بر مشکلات را داشته باشند.معیارهائی که در این برنامه مد نظر قرار گرفته است عبارتند از:

• ü وسعت مشکل (بروز و شیوع مشکل ) :بدین معنا که چه تعداد افراد جامعه تحت تاثیر این مشکل است؟ (چه از نظر تعداد افرادی که به تازگی سلامت آنها با آن مشکل به خطر افتاده است و چه تعداد افرادی که قبلا دچار مشکل سلامتی توسط آن مشکل شده اند. )
• ü مرگ و میر و ناتوانی : بدین معنا که مشکل تعیین شده بطور بالقوه و یا بالفعل چه میزان مرگ و میر و یا ناتوانی در افراد جامعه ایجاد می کند.
• ü عوارض اجتماعی و اقتصادی مشکل: بدین معنا که مشکل تعیین شده چه میزان تبعات اجتماعی داشته است و چه میزان بار مالی مستقیم یا غیرمستقیم بر سلامت جامعه وافراد حاضر در آن و نیز برنظام سلامت تحمیل می کند.
• ü مقبولیت اجتماعی و سازمانی حل مشکل: بدین معنا که حل مشکل تعیین شده تا چه حد از سوی اجتماع، مسوولین و نظام سلامت پشتیبانی خواهد شد واستقبال مردم در مشارکت در حل آن چگونه خواهد بود.
• ü سایر معیارها : معیارهای دیگری نیز می تواند برای اولویت بندی کردن نیازهای بهداشتی - سلامت مورد استفاده قرار گیرد مانند:
• v موثربودن مداخله آموزشی در حل مشکل
• v فوریت حل مشکل
• v قابلیت انجام مداخله در حل مشکل

معیارها برای اولویت بندی کردن نیازها بسته به اینکه چه سطحی از نظام سلامت در حال انجام نیاز سنجی است می بایست انتخاب گردند بطور مثال در سطح مرکز بهداشت شهرستان، استان و یا ملی که امکان انجام پژوهش و مطالعاتی در خصوص شیوع و بروز مشکل و یا میزان تاثیر مالی مشکل بر نظام سلامت وجود دارد استفاده از  معیارهائی همچون بروز و شیوع مشکل، مرگ و میر و ناتوانی ناشی از مشکل و... مدنظر قرار گیرد ولی در سطح خانه بهداشت و پایگاه بهداشتی استفاده از معیارهائی همچون موثربودن مداخله آموزشی در حل مشکل ، فوریت حل مشکل و قابلیت انجام مداخله در حل مشکل توصیه می شود.

 گام های اجرائی مرحله سوم

•1)        هریک از اعضاء تیم نیازسنجی با توجه به اطلاعات تکمیلی مورد نیاز وروشهای جمع آوری آنهانسبت به برنامه ریزی و تعیین افراد،گروه ها،اسناد و گزارشات و مناطقی که می بایست به عنوان منابع اطلاعاتی بررسی شوند و نیز زمان مراجعه به هریک از ایشان اقدام می نمایند.

•2)       پس از مراجعه به منابع اطلاعاتی و کسب اطلاعات تکمیلی مورد نیاز، هر یک از اعضاء تیم نیازسنجی اقدام به تجزیه و تحلیل داده ها کرده و به استخراج نیازهای بهداشتی  مبادرت می نمایند و آنرا در کاربرگ 1 وارد و منابع و مصادیقی که در تعیین آن نیاز، مورد استناد قرار گرفته است را ذکر می کنند.

•3)     هر یک از اعضاء تیم نیازسنجی 2 روزقبل از جلسه دوم، کاربرگ های تکمیل شده را به دبیر تیم تحویل می نمایند.

•4)      دبیر تیم نیاز سنجی موظف است با دریافت کاربرگ های تکمیل شده توسط اعضاء، نسبت به جمع بندی نیازهای ذکر شده در آنها اقدام و پس از یکپارچه کردن عناوین تکراری کلیه مشکلات را در کاربرگ 2 وارد و کاربرگ تکمیل شده را به طریق مقتضی به تعداد اعضاء تکثیر نماید. همچنین همین عناوین جمع بندی شده را در کاربرگ 3 نیز وارد  می کند .

•5)     دبیر تیم نیاز سنجی با هماهنگی رئیس تیم اقدام به برنامه ریزی جلسه دوم  و دعوت از اعضاء می نماید.

•6)      با تشکیل جلسه دوم رئیس تیم نیاز سنجی نسبت به اقدامات انجام شده تا آن زمان و نیز توضیح مراحل آتی نیاز سنجی منجمله معیارهای اولویت بندی اقدام نموده و کاربرگهای شماره2 را که عناوین مشکلات استخراج شده توسط اعضاء در آنها نوشته شده و به تعداد مورد نیاز و بطریق مقتضی تکثیر شده است در اختیار آنها قرار می دهد.  

•7)     هریک از اعضاء به هر یک از مشکلات بهداشتی  آورده شده در کاربرگ 2 طبق معیارهای تعیین شده نمره ای از 1 تا 5      می دهد و جمع نمرات کسب شده توسط هر مشکل را در ستون آخر ثبت می نمایند.

•8)     رئیس تیم نیازسنجی نمره مکتسبه توسط هر مشکل را از هریک از اعضاء جویا شده و از دبیر تیم میخواهد که آنها را در کاربرگ 3 ثبت نموده و جمع بندی نماید.

•9)      5 مشکل با نمره مکتسبه بیشتر به عنوان مشکل بهداشتی  تعیین شده توسط تیم نیازسنجی (اولویتهای نیاز سنجی شده بهداشتی ) اعلام و عناوین آنها در کاربرگ شماره 4 وارد می شود. 

•10)    دبیر تیم نیاز سنجی با استناد به نتایج این جلسه نسبت به درج عناوین 5 مشکل با بیشترین نمره مکتسبه به عنوان اولویت های بهداشتی  بدست آمده در  فرم 1 اقدام می کند و فرم تکمیل شده  را به سطح بالاتر ارسال می نماید.

مرحله چهارم :    تعیین گروه/ گروه های هدف بالقوه و علل رفتاری و غیررفتاری مشکلات بهداشتی اولویت دار

            حال که اولویتهای بهداشتی  مشخص گردید باید گروه / گروه های هدف بالقوه مرتبط با آن مشکلات تعیین شوند.گروه / گروه های هدف بالقوه کسانی هستند که کلیه فعالیتهای پیشگیرانه و حل مشکلات برای ارائه به آنها انجام می شود و در واقع آنها هستند که یا در معرض خطر آن مشکل می باشند و یا در حل مشکل نقش اساسی دارند. تعیین گروه / گروه های هدف نقش افراد را در حل مشکل شفاف می کند. لذا نوع برخوردهای آتی با آنها را مشخص می کند و انتخاب دقیق این گروه / گروه ها احتمال متقاعد شدن و پذیرش نگرش و رفتار مناسب را در آنها بالا میبرد. عنوان نمودن گروه / گروه های هدف بالقوه می تواند بر اساس میزان آگاهی، نگرش و رفتارافراد باشد یا بر اساس مکان جغرافیائی ، تعلق به گروه های جمعیتی یا سنی خاص و یا افراد با رفتار ویا وضعیت بیولوژیک ویژه صورت گیرد. برخی ملاکها می توانند در دسته بندی کردن گروه / گروه های هدف مورد استفاده قرار گیرد از جمله:

• ü اندازه گروه : به این معنا که کدام دسته از افراد از نظر تعداد بیش از بقیه تحت تاثیر مشکل است.
• ü بروز مشکل: به این معنا که در کدام دسته از افراد بروز مشکل بیشتر دیده میشود.
• ü شدت مشکل: به این معنا که در کدام دسته از افراد بروز مشکل شدیدتر و با مرگ و میریا ناتوانی یا بار مالی بیشتری همراه است.
• ü بی پناهی: به این معنا که کدام دسته از افراد توسط سازمانهای مشابه در خصوص آن مشکل حمایت کمتری می شوند.
• ü قابلیت دسترسی : به این معنا که کدام دسته از افراد تحت تاثیر مشکل جهت انجام مداخله در دسترس ترند و دستیابی به آنها آسانتر است.

با تعیین گروه / گروه های هدف باید علل بوجود آمدن مشکل تعیین شوند این امر نیاز به مشارکت فعالتر اعضاء تیم ازطریق بارش افکار دارد. در تعیین علل ایجاد مشکل مرور بر مطالعات انجام یافته میتواند کمک کننده باشد. با لیست شدن علل بوجود آمدن مشکل باید آنها را در دو دسته "علل رفتاری" و "علل غیررفتاری" دسته بندی کرد. " علل رفتاری" عللی هستند که از رفتار افراد در معرض خطر نشات گرفته و باعث بوجود آمدن مشکل شده اند و " علل غیررفتاری" ناشی از نبود امکانات،دسترسی، تجهیزات یا قوانین و مقررات است.  با توجه به اینکه نوع مداخله در هریک از این دو دسته علل متفاوت است (برای رفع علل رفتاری آموزش سلامت نقش اساسی دارد و برای رفع علل غیررفتاری تمرکز بر مداخلات غیرآموزشی  موثر است ) لذا تفکیک آنها لازم است.

در تعیین گروه / گروه های هدف و علل رفتاری و عیر رفتاری بوجود آمدن مشکل اطلاع از مطالعات صورت گرفته در این خصوص در مراکز علمی و نیز تجربه افراد اهمیت به سزائی دارد لذا محل انجام این امر جهت اولویت های بهداشتی تعیین شده توسط هر یک از خانه های بهداشت و پایگاه های بهداشتی و نیز اولویتهای بهداشتی تعیین شده توسط تیم نیاز سنجی  شهرستان در مرکز بهداشت شهرستان می باشد. همچنین برای تعیین گروه / گروه های هدف و نیز علل رفتاری و غیر رفتاری اولویتهای بهداشتی استانی و کشوری به ترتیب تیم نیاز سنجی مرکز بهداشت استان و معاونت بهداشت وزارت متبوع اقدام می نمایند.

گام های اجرائی مرحله چهار

•1)       دبیر تیم نیاز سنجی شهرستان با دریافت اولویتهای بهداشتی خانه های بهداشت / پایگاه های بهداشتی در قالب فرم 1 نسبت به ابلاغ این اولویتها به واحد های مرتبط در مرکز بهداشت شهرستان اقدام می نماید .بدین ترتیب آمادگی لازم جهت تعیین علل رفتاری و غیررفتاری هر یک از اولویتها ونهایتا تعیین گروه های هدف اختصاصی فراهم می شود.

•2)       دبیر تیم نیازسنجی  هریک از 5 اولویت بهداشتی  تعیین شده توسط تیمهای نیازسنجی سطوح پائین تر را در یک صفحه از کاربرگ 4 وارد می کند(5 کاربرگ برای 5 اولویت).

•3)     تیم نیازسنجی مرکزبهداشت شهرستان تشکیل جلسه داده و اقدام به بررسی اولویت های بهداشتی  اعلام شده از سوی خانه های بهداشت / پایگاه های بهداشتی  مینماید. 

•4)       گروه / گروه های هدف بالقوه توسط اعضاء با هدایت رئیس تیم نیاز سنجی و لحاظ نمودن معیارهای مورد نظر در تعیین گروه / گروه های هدف بالقوه  و از طریق بارش افکار  تعیین و توسط دبیر در  کاربرگ 4  مربوط به هر اولویت درج می گردد.

•5)       با هدایت رئیس تیم نیاز سنجی و از طریق بارش افکار و تکیه بر منابع علمی و تجارب و مطالعات انجام گرفته علل بوجود آمدن مشکل لیست شده و پس از حذف علل غیر مرتبط علل باقی مانده در دو دسته "علل رفتاری" و " علل غیررفتاری" دسته بندی شده و در کاربرگ 4 هر اولویت درج می شوند.

•6)      بدیهی است در مورد اولویت های بهداشتی شهرستانی ، استانی و کشوری تعیین شده توسط مرکز بهداشت شهرستان، مرکز بهداشت استان و معاونت بهداشت وزارت متبوع تعیین گروه / گروه های  هدف بالقوه ، علل رفتاری و غیر رفتاری و نهایتا گروه / گروه های هدف اختصاصی توسط اعضاء تیم نیاز سنجی همان سطح انجام میگیرد و فقط در خصوص اولویتهای خانه های بهداشت و پایگاه های بهداشتی مرکز بهدشت شهرستان این وظیفه را به عهده خواهد داشت . 

مرحله پنجم : بازنگری گروه هدف بالقوه و تعیین گروه/ گروه های هدف اختصاصی

پس از اینکه گروه / گروه های هدف بالقوه تعیین شدند و علل رفتاری و غیر رفتاری بوجود آورنده مشکل دسته بندی گردیدند برای علل رفتاری هر اولویت میبایست گروه /گروه های هدف اختصاصی تعیین شود. پایه تعیین گروه / گروه های هدف اختصاصی گروه /گروه های هدف بالقوه است که با توجه به تحلیل صورت گرفته بر علل رفتاری انتخاب و بیان میشوند. از آنجا که معیارهای تعیین گروه / گروه های هدف اختصاصی:

• a. نوع رفتار و نگرش مشکل زای افراد.
• b. دارا بودن کمترین اطلاعات درباره پیشگیری از مشکل.
• c. درمعرض بیشترین خطر بودن ایشان به دلیل شیوه زندگیشان.

می باشد لذا میتوان با مد نظر قرار دادن این معیارها هرچه بیشتر گروه هدف بالقوه را محدود کرد تا به گروه هدف اختصاصی دردسترس با ویژگیهای ذیل رسید:

• ü بیشترین بروز و شدت مشکل .
• ü گیرنده کمترین حمایت جانبی از سایر ارگانها در مورد این مشکل بهداشتی.
• ü بزرگ بودن اندازه گروه به میزانی که انجام مداخله درآنها تاثیر واضحی بر مشکل بهداشتی برجاگذارد.

گام های اجرائی مرحله پنجم

•1)       رئیس تیم نیاز سنجی هدف نهائی و اهمیت  این مرحله را برای اعضاء گروه مشخص می نماید.

• 2) با مشخص شدن علل رفتاری و غیر رفتاری هر یک از اولویت هادر مرحله قبل ، تیم نیاز سنجی شهرستان مجددا اقدام به بررسی گروه/گروه های هدف بالقوه نموده و باتوجه به گروه / گروه های هدف بالقوه و علل رفتاری هر یک از اولویتهای بهداشتی آورده شده در کاربرگ های 4 و تحلیل آنها گروه / گروه های هدف اختصاصی تعیین و توسط دبیر تیم در آن کاربرگ ثبت میگردد.
• 3) دبیر تیم نیاز سنجی شهرستان با نظر به علل رفتاری تعیین شده برای هر یک اولویتهای بهداشتی و گروه های هدف اختصاصی تعیین شده آنها نسبت به تکمیل فرم 2 اقدام و فرم تکمیل شده را با امضاء رئیس تیم به خانه های بهداشت وپایگاه های بهداشتی تعریف شده در این دستورالعمل بر اساس زمانبندی فرایند نیاز سنجی آموزشی در نظام بهداشتی کشور (پیوست 6) ارسال می نماید.
• 4) دبیر تیم نیازسنجی شهرستان و استان همچنین اولویت های نعیین شده شهرستان، استان را (بسته به سطح تیم نیاز سنجی) در قالب فرم شماره 1 به سطح بالاتر اعلام می نمایند.
• مرحله ششم : اقدام برای برنامه ریزی مداخلات مناسب برای گروه های هدف اختصاصی

اصل اساسی نیاز سنجی جهت ارتقاء بهره وری فعالیتهای نظام سلامت منجمله فعالیتهای آموزشی است. لذا درصورتیکه این برنامه به انجام مداخلات نیانجامد در واقع بی حاصل باقی خواهد ماند. بر این اساس به طریق مقتضی می بایست در مرحله آتی اقدام به برنامه ریزی فعالیتهای آموزشی و غیر آموزشی  به عنوان مداخلات مناسب آموزشی برای حل مشکل سلامت و با تمرکز بر گروه / گروه های هدف اختصاصی و در نظر گرفتن علل رفتاری  و غیر رفتاری بوجودآورنده مشکل بهداشتی نمود.شرح این مهم در مجموعه دیگری خواهد آمد.