معاونت بهداشت

بسمه تعالی

روزه داری دربارداری وشیردهی

با توجه به برکات ماه مبارک رمضان فواید و تاثیرات معنویی آن بر جسم وروان همواره این سوال برای خانمهای باردار وشیرده مطرح است که آیا میتوانند روزه بگیرند؟عملکرد خانمهای باردار در ماه مبارک رمضان متفاوت است

گروهی از خانم ها به علت احساس خطر روزه داری در حاملگی از روزه گرفتن کاملا اجتناب می کنند و بعضی دیگر با برخورد تعصب آمیز حتی در حالات طاقت فرسای اواخر حاملگی روزه خود را به جای می آورند . با توجه به منابع اسلامی وتوصیه صاحبنظران  برای تصمیم گیری در این مورد باید از افراط وتفریط پرهیز کرد. موضوع مهم در بارداری سلامت مادر و سلامت رشد جنین ودر شیردهی وضعیت تغذیه شیرخوار وسلامت مادر می باشد .

 با مروری برروایات اسلامی و بررسی وضعیت فیزیولوژی حاملگی میتوان به نکاتی دست یافت که تصمیم گیری صحیح و راهنمایی افراد باردار را آسان می کند .

از محمدبن مسلم نقل شده که گفت : شنیدم از اباجعفر علیه السلام فرمود : زن حامله نزدیک زایمان و مادرانی که شیرشان کم است می توانند روزه ماه رمضان را بشکنند چون طاقت روزه داری ندارند . وبر آنها است صدقه دادن وبه جای آوردن قضای روزه .

 آیا روزه برای مادر باردار خطر دارد و اگر مادر باردارتمایل داشت روزه بگیرد در چه مرحله‌ای از بارداری می‌تواند روزه بگیرد؟

 برای روشن شدن موضوع ، بارداری را به سه قسمت 3 ماهه تقسیم می نمائیم .

در ماههای اول حاملگی در صورت بروز عوارض گوارشی غیر قابل تحمل مثل استفراغ ،سوزش سر دل و لزوم خوردن غذادر دفعات بیشتر و با فاصله کمتر، مادر حکم بیمار را پیدا میکند بعضی از مادران در حالت عادی هم امکان مصرف وعده‌های غذایی را ندارند و روزه‌داری مشکلاتشان  را تشدید می‌کند و موجب کاهش سریع قندخون می‌شود. این مادران میل چندانی به غذا نداشته و دچار حالت تهوع شدید، افت فشار و کمبود قند هستند  لذا با توجه به شدت وضعف حالات ذکر شده وضع هر کس ممکن است متفاوت باشد مهم اینست که بدانیم زن باردار در سه ماه اول بارداری به ویژه هشت هفته اول به دلیل تشکیل سلول‌های مغزی جنین دچار کاهش قند خون نشود. کمبود قند در سه ماه اول بارداری به شدت روی رشد عمومی جنین موثر است و این امر به ویژه در فصولی که مدت روزه‌داری طولانی‌تر است از حساسیت بیشتری برخوردار است. روزه‌داری در سه ماهه دوم تاثیرات سویی بر جنین ندارد ماههای آخر حاملگی علاوه بر اینکه به علت تغییرات فیزیولوژیک، روزه برای مادر میتواند طاقت فرسا باشد ، به علت اینکه بیشترین رشد جنین در سه ماهه آخر آبستنی به انجام میرسد و وزن جنین در دو ماهه آخر آبستنی تقریبا دو برابر می شود جنین غذای مورد نیاز خود را مستقیما از خون مادر تامین میکند نیاز غذایی جنین ایجاب میکند که مادر غذای کافی بخورد .چون با توجه به تغییرات احشایی تحمل خوردن غذای زیاد به علت گنجایش کم معده ولوله های گوارشی را نخواهد داشت لازم است غذای کم با فاصله زمانی کمتر میل کند .لذا روزه گرفتن برای مادر میتواند سخت باشد . مضافا اینکه افزایش عطش به علت افزایش بار مواد دفعی و افزایش دفع ادرار نیز امکان روزه داری را خواهد گرفت.همچنین در سه ماه سوم برای اینکه 50 تا 70 درصد انرژی جنین از گلوکز مادر تامین می‌شود، روزه‌داری سبب افزایش برداشت ذخایر چربی و به دنبال آن افزایش ترکیبات کتونی در خون مادر می‌شود این ترکیبات از طریق جفت وارد گردش خون جنین شده و به سیستم عصبی او آسیب می‌رساند چنانچه زن بارداری حدود هشت ساعت ناشتا باقی بماند قندخون او نسبت به حد طبیعی کمتر شده و با افزایش مدت زمان گرسنگی احتمال افزایش کتون در خون مادر وجود دارد. چنانچه مادران تصمیم به روزه‌داری به مدت بیش از 3 روز مداوم دارند بهتر است با پزشک خود مشورت نمایند تا او بر اساس شرایط جسمانی مادر- وضعیت جنین ونتایج ازمایشات درخواستی توصیه‌های لازم را به او بنماید.

یک زن باردار در چه شرایطی می توانند روزه بگیرد؟

با توجه به اینکه شرایط همه مادران از نظر سلامتی ،وزن ،رشد جنین وسابقه بارداریهای قبلی یکسان نیست برای همه مادران نمیتوان یک توصیه مشخص ویکسان ارایه نمود .زن باردار زمانی می‌تواند فریضه روزه را به جا آورد که فعالیت روزانه کمی داشته باشد و آزمایش‌های خون و ادرار ورشد جنین او نیز طبیعی باشد وپزشک به وی مجوز روز داری را بدهد. اگر خانم‌های باردار روزه گرفتند نباید از خانه بیرون بروند و خصوصا اگر هوا گرم است حتما باید در منزل بمانند.

 همچنین باید مقدار انرژی مورد نیاز ‌آنها براساس قد، وزن و سن حاملگی به وسیله پزشک محاسبه شود. اگر بیماری‌ خاصی نداشته باشند ومقدار انرژی مورد نیاز  با وعده‌های سحری، افطاری و شام و میان‌وعده‌های میان آنها مناسب بود، می‌توانند با مشورت پزشک روزه بگیرند.

علاوه بر این رژیم غذایی برای زنان باردار سالم روزه‌دار باید حاوی پروتئین، سبزی و میوه‌ها و خوراکی‌های شیرین مفید و مغذی مانند خرما باشد. در وعده‌های افطار از مایعات و مواد غذایی سبک استفاده کنند و به فاصله چند ساعت شام میل کنند و هنگام سحر از مواد غذایی حاوی کربوهیدرات، گردو، خشکبار و خرما استفاده کنند. و در صورت بروز سردرد وسرگیجه روزه را متوقف کنند.

بعضی از افراد در مواقع گرسنگی دچار سردرد، ضعف، سرگیجه و بی‌حالی می‌شوند. این افراد حتما باید با مشاوره با پزشک روزه بگیرند.

روزه برای چه مادرانی بیشترضرر دارد؟

حاملگی‌های پرخطر مانند:تهدیدبه سقط، افراد مبتلا به دیابت بارداری- چندقلویی، کم‌خونی، و افزایش فشارخون ،مسمومیت بارداری،بیماریهای قلبی وکلیوی و عدم رشد مناسب جنین، سابقه حاملگی‌های ناموفق قبلی، کمبود وزن اولیه مادر زیر 50 کیلوگرم، نامناسب بودن رشد جنین در داخل رحم، کاهش مایعات آمنیوتیک اطراف جنین، از مواردی است که زنان باردار در صورت بروز باید حتماً با پزشک معالج خود مشورت نمایند و براساس مجوز پزشک اقدام به روزه داری نمایند .

آیا مادران شیرده می‌توانند روزه بگیرند؟

از این نظر دوران شیردهی به دو قسمت 6 ماه اول و 18 ماه دوم شیردهی تقسیم می گردد . علیرغم اهمیت شیر مادر برای شیرخواران به ویژه شش ماه اول زندگی، بسیاری از مادرانی که کودکان خود را شیر می‌دهند و در ماه رمضان روزه می‌گیرند، به علت نگرانی از این امر که روزه‌داری آنان منجر به کاهش حجم شیر یا کمبود مواد مغذی موجود در شیر شود، در هنگام روزه‌داری تعداد دفعات شیردهی به کودکان را کم کرده و از غذای کمکی برای او استفاده می‌کنند.

در صورتی که روزه‌داری موجب کاهش شیر یا توان شیردهی آنان شود نباید روزه بگیرند. به مادران شیرده که پس از شش ماهگی فرزندشان روزه می‌گیرند توصیه می‌شود هنگام افطار و سحر از موادغذایی سرشار از آهن، گوشت، حبوبات، کلسیم شیر و لبنیات مصرف کنند البته مادران شیرده باید توجه کنند که کاهش وعده‌های غذایی طی روزه‌داری موجب کاهش حجم شیر می‌شود که متعاقب آن شیر مورد نیاز شیرخوار تامین نمی‌شود. بنابراین روزه‌داری برای مادری که کودکش کاملا متکی به شیر مادر است توصیه نمی‌شود. به همین علت متخصصان توصیه می‌کنند زنان در شش ماه اول شیردهی نباید روزه بگیرند چون کودک وابسته به شیرمادر است و گرسنگی طولانی‌ مادر شیرده در رشد کودک اختلال ایجاد می‌کند.

اما زنان شیرده می‌توانند پس از شش ماهگی کودک و زمانی که او از تغذیه کمکی استفاده می‌کند روزه بگیرند.

این مادران باید در هنگام سحر از شیر و مایعات استفاده کنند چون کمبود مایعات سبب کاهش حجم شیر می‌شود. علاوه بر این از انجام فعالیت‌های سنگین هم باید اجتناب کنند. همچنین توصیه می گردد در فاصله بین افطار و سحر دفعات شیردهی به شیرخوار خود را افزایش دهند و در صورت امکان مازاد شیر خود را دوشیده و برای ساعتهای روزانه ذخیره نمایند .

به یاد داشته باشیم که مادربیش از هر کس دیگری می‌توانید ارزیابی کند که روزه برای وی و فرزندانش مضراست یا نه؟ و مطمئن باشد که شرع مقدس‌ اسلام این تکلیف را به خود شخص واگذار کرده است که اگر برای او ضرر دارد می‌تواند با اطاعت از فرمان الهی مبنی بر اجتناب از مضرات، روزه‌های قضا را به شرایط بهتر جسمانی موکول کند و تلاش نماید در ایام ماه مبارک با انجام ادعیه و مستجبات و واجبات دیگر و اجتناب از محرمات یکی از مخلص‌ترین روزه‌داران الهی باشد.

مروری برنظرات مراجع تقلید

مقام معظم رهبري(مدظله العالی)

• آيا روزه گرفتن بر زن باردارى كه نمى‏داند روزه براي جنين او ضرر دارد يا خير، واجب است؟

اگر بر اثر روزه، خوف ضرر بر جنين وجود داشته باشد و خوف وى هم داراى منشا عقلايى باشد، افطار بر او واجب است، در غير اين صورت، واجب است روزه بگيرد.

• تكليف زنى كه شير مى‏دهد، در مورد روزه چيست؟

اگر روزه گرفتن باعث كمى ‌شير او و ناراحتى بچه شود يا براى خودش ضرر داشته باشد، روزه بر او واجب نيست و در صورت اول بايد براى هر روز، يك مد طعام (تقريبا 750 گرم گندم يا نان يا برنج يا مانند آن) به فقير بدهد و در فرض دوم، اين امر احتياط واجب است و در هر حال، روزه‏ها را بايد قضا كند.

آيت‌الله العظمی مکارم شيرازي(مدظله العالی)

• آيا روزه بر مادرى كه بچه شير مى‌دهد، واجب است؟

زنانى كه بچه شير مى‌دهند (خواه مادر بچه، خواه دايه) اگر روزه گرفتن باعث كمى ‌شير آنها و ناراحتى بچه ‌شود، روزه بر آنها واجب نيست ولى براى هر روز، كفاره (يك مد طعام) واجب است و بعدا نيز بايد روزه را قضا كنند اما اگر روزه براى خودشان ضرر داشته باشد، كفاره لازم نيست ولى بعدا روزه‌هايي را كه نگرفته‌اند، بايد قضا کنند.

آيت‌الله العظمی صافي گلپايگاني(مدظله العالی)

• براي خانم‌هاي باردار از چه ماهي روزه گرفتن واجب نيست؟‌

معيار، ماه چندم نيست و روزه بر او واجب است؛ مگر وقتي كه از يك منشا عقلايي و قابل اعتماد مانند تجربه خود يا گفته پزشك مورد اطمينان، خوف ضرر براي خودش يا بچه‌‌اش وجود داشته باشد.

• زني که باردار است و نمي‌داند روزه برايش ضرر دارد يا نه، آيا بايد روزه بگيرد؟

اگر خوف ضرر براي خودش يا جنين وجود داشته باشد، نبايد روزه بگيرد و اگر خوف ضرر ندارد، بايد روزه بگيرد.

• زن شيردهي که فرزندي دارد که علاوه بر خوردن غذا، از شير مادر نيز استفاده مي‌کند و مادر به علت شيردهي، ضعف کرده و چند روز را روزه نگرفته، وظيفه‌اش چيست؟

در فرض سوال، چنانچه روزه براى بچه يا مادر او به خاطر شير دادن ضرر داشته يا احتمال عقلايى ضرر مى‌داده که قهرا موجب خوف ضرر مي‌شود، خوردن روزه اشکال نداشته ولى بايد براى هر روزي که خورده يک مد طعام مانند گندم و جو و برنج به فقير غيرسيد بدهد و دادن پول اينها کفايت نمى‌کند و بايد قضاى روزه‌ها را نيز بگيرد.

آيت‌الله العظمی وحيد خراساني(مدظله العالی)

• تکليف زني که زايمان او نزديک است و روزه براي حمل او يا براي خودش ضرر دارد چيست؟

در فرض مذکور روزه او صحيح نيست و بعدا بايد روزه خود را قضا بنمايد و در موردي که روزه براي حمل او ضرر داشته باشد علاوه بر قضا بايد براي هر روز يک مد طعام به فقير بدهد و احتياط مستحب اين است که در صورتي هم که روزه براي خودش ضرر دارد، يک مد طعام به فقير بدهد.

• آيا زني که بچه شير مي‌دهد مي‌تواند روزه بگيرد؟

اگر شير او کم باشد و روزه براي بچه يا براي خودش ضرر داشته باشد جايز نيست روزه بگيرد بلکه بايد بعدا قضاي آن را بجا آورد و اين حکم در صورتي است که شير خوردن اين بچه از راه ديگري ميسر نباشد و اگر ميسر باشد واجب است آن زن روزه بگيرد و در صورتي که روزه براي بچه‌اش ضرر داشته باشد علاوه بر قضا بايد فديه هم بپردازد يعني براي هر روز يک مد طعام به فقير بدهد و احتياط مستحب اين است که در صورتي که روزه براي خودش ضرر داشته باشد براي هر روز يک مد طعام به فقير بدهد.

آيت الله العظمی سيدعلي سيستاني(مدظله العالی)

زنى كه زاييدن او نزديك است و روزه براى خودش يا حملش ضرر دارد، روزه بر او واجب نيست و بايد براى هر روز يك مد طعام به فقير بدهد و در هر دو صورت روزه‌هايى را كه نگرفته بايد قضا نمايد.

زنـى كـه بـچه شير مى‌دهد و شير او كم است چه مادر بچه يا دايه او باشد، يا بى‌اجرت شير دهد اگـر روزه بـراى خودش يا بچه‎اى كه شير مى‎دهد ضرر دارد، روزه بر او واجب نيست و بايد براى هر روز يـك مـد طعام به فقير بدهد و در هر دو صورت روزه‌هايى را كه نگرفته بايد قضا نمايد ولى بنابر احتياط واجـب ايـن حـكـم اخـتصاص به موردى دارد كه شير دادن بچه منحصر به همين راه باشد و اما اگر راه ديـگـرى بـراى شـير دادن بچه باشد - مثلا اين كه چند زن در شير دادن او شركت كنند - ثبوت اين حكم محل اشكال است.

 معصومه فرشید مقدم-کارشناس مامایی

مرکز بهداشت استان