معاونت بهداشت

هاري

بیماری هاری یکی از مهم ترین بیماریهای مشترک بین  انسان و حیوان است که در بسیاری از مناطق جهان شایع بوده، در ایران نیز یک اولویت مهم به شمار می آید. با وجود این که در ایران میلیاردها تومان جهت درمانْ پیشگیری هاری هزینه می شود متأسفانه سالانه تعدادی از مردم عزیزکشورمان، مرگ غم انگیز و وحشتناک  هاری را تجربه می نمایند. بیماری هاری در تمام نقاط جهان به جز استرالیا و قطب جنوب دیده می شود.

عامل بيماري هاري: ويروسي است متعلق به رابدوويروس ها و جنس ليساويروس ها. ويروس هاري از گروه RNA ويروس ها مي باشد. حلال هاي چربي، ويروس هاري را از بين مي برند. اين ويروس تحت تأثير خشكي و حرارت 56 درجه سانتي گراد، طي يك ساعت، اشعه ماوراء بنفش، فرمالين و اتانول70%-40% ،‌تركيبات آمونيوم 4 ظرفيتي،‌آب و صابون، بنزالكانيوم كلرايد 1% غيرفعال مي شود. 

بيماري هاري چگونه به انسان و حيوان منتقل مي شود؟

·         راه هاي سرايت بيماري:

1.        تماس با مايعات بدن بيمار هار از جمله بزاق، ادرار،‌ خون و...؛ راه هاي تماس با مايعات بدن موارد ذيل مي باشد:

-         پوست: بديهي است پوست سالم به عنوان اولين سد دفاعي بدن بوده و از نفوذ ويروس هاري پيشگيري مي نمايد، ويروس هاري از كوچكترين خراش يا زخم در پوست وارد بدن مي شود.

-         نسوج مخاطي: تماس مايعات حاوي ويروس با نسوج مخاطي بدن از جمله لب، چشم و بيني مي تواند فرد يا حيوان را هار نمايد.

-         دستگاه گوارش: انتقال از اين راه بعيد است؛ ولي حيوان گوشتخوار ممكن ايت به ندرت از طريق خودن لاشه حيوان هاي مرده در اثر ابتلا به هاري به اين بيماري مبتلا شوند. به هر حال بايد از خوردن گوشت و فرآورده هاي دام هاي مبتلا به هاري خودداري كرد.

-         جفت: از آن جا كه در يك بررسي، ويروس هاري را از جنين، رحم و تخمدان هاي يك حيوان ماده جدا كرده اند، انتقال هاري از طريق جفت نيز بعيد نيست.

2.       تنفس ذرات معلق در هوا : سرايت هاري از طريق تنفس به ويژه در غارهاي محل زندگي خفاش هاي آلوده، امكان پذير است.

3.       وسايل آلوده: هاري از طريق وسايل آلوده، فقط در موارد استثنايي منتقل مي شود؛ چراكه ويروس هاري بسيار حساس است و در مقابل نور و خشكي به سرعت از بين مي رود.

·         متداول ترين علل سرايت هاري: 

1.        گازگرفتن: اصلي ترين علت سرايت بيماري،‌گازگرفتن بوسيله حيوان هار مي باشد.

2.       ليسيدن: سگ ها و گربه هاي به ظاهر سالم كه در اواخر دوره نهفتگي بيماري هاري هستند و هنوز علايم باليني هاري در آنها ظاهر نشده است، از طريق ليسيدن لب، چشم و بيني كودكاني كه با آن ها بازي مي كنند بيماري هاري را منتقل مي كنند.

3.       پنجه كشيدن: پنجه هاي آغشته به بزاق حاوي ويروس نيز بيماري را منتقل مي كند. در گربه و گربه سانان(گربه وحشي،‌يوزپلنگ،‌ ببر و ...) به دليل عادت اين حيوانات به ليسيدن مداوم پنجه ها و آلوده شدن پنجه ها به بزاق،‌كشيدن پنجه نيز مي تواند آلوده كنند باشد.

چه حيواناتي به بيماري هاري مبتلا مي شوند؟

تمام پستانداران خونگرم  (وحشي و اهلي) به بيماري هاري حساس هستند. از جمله:

·         پستانداران خونگرم اهلي: علفخواران (گاو،‌گوسفند،‌بز، شتر،‌اسب، الاغ، قاطر و ...) و گوشتخواران (سگ، گربه و ...)

·         پستانداران خونگرم وحشي: سگ،‌گربه، گرگ، شغال،‌ روباه، كفتار، سمور،‌راسو و ...

نكته: موش هاي صحرايي و خانگي نمي توانند به بيماري هاري مبتلا شوند؛ لذا در صورتي كه مطمئن هستيد حيوان گزنده يكي از اين دو نوع موش است نياز به تزريق واكسن ضدهاري نيست. ذكر اين نكته ضروري است كه ممكن است موش هاي صحرايي در نقاط مختلف اسامي محلي  داشته باشند از طرفي به دليل شباهت ظاهري موش هاي صحرايي با برخي از حيوانات ديگر،  حيوان ديگربه نام موش صحرايي معرفي شوند؛ كه در صورت مشكوك بودن نوع حيوان لازم است واكسيناسيون انجام شود.

علائم بيماري هاري:

راه هاي پيشگيري از ابتلا به هاري:

1)       پيشگيري در حيوانات:

-         در وحوش: ويروس در چرخه وحوش وجود دارد و در حال حاضر در ايران احتمال كنترل بيماري در وحوش ضعيف است

-         در حيوانات اهلي: قطع ارتباط حيوانات اهلي با وحوش از طريق قلاده گذاري و بستن حيوانات، رعايت بهداشت اماكن انساني جهت عدم جلب وحوش به اماكن انساني، واكسيناسيون حيوانات اهلي

2)      پيشگيري در انسان:

-         پيشگيري از بروز حيوان گزيدگي: عدم نگهداري حيوانات غيرضروري در محل سكونت، نزديك نشدن به حيوانات غريبه، عدم آزار و اذيت و تحريك حيوانات اهلي از جمله شوخي كردن، پرتاب سنگ، سعي در گرفتن، گرفتن بچه حيوان و ...

ü      نكاتي در خصوص سگ ها:  دويدن در مقابل سگ ها پرهيز گردد، به چشمان سگ خيره نشويد، به سگ هاي آبستن و شيرده نزديك نشويد، موتورسواران هنگام عبور از جاده دقت لازم جهت فاصله از سگ هاي كنار جاده داشته باشند.

-         پيگيري از ابتلا به هاري پس از وقوع حيوان گزيدگي :

ü      شستشوي محل جراحت (حتي خراش سطحي) با آب و صابون و سپس آب به طوري كه در محل جراحت هيچ كف صابوني باقي نماند

ü      ضدعفوني محل جراحت

ü      مراجعه فوري به مركز درمان پيشگيري هاري (در تمامي شهرستان هاي كشور حداقل يك مركز هاري وجود دارد كه مي توانيد از بيمارستان ها يا 118 يا مركز هاري شهر خود جويا شويد)

ü      تزريق به موقع تمامي نوبت هاي واكسيناسيون

وضعيت استان قم: در استان قم ده ها سال است مورد هاري انساني گزارش نشده است ولي واضح است ويروس در چرخه انتقال در استان قم هم مانند ساير استان هاي كشور و جهان وجود دارد؛ در اين راستا مواردي از هاري حيوان كشف شده است؛ سالانه بالغ بر 1000 مورد افراد حيوان گزيده به مركز هاري مراجعه مي نمايند كه بديهي است تعدادي از اين موارد توسط حيوانات هار مصدوم شده اند لذا با اقدام به موقع و تزريق واكسن ضد هاري  از مرگ هاري حتمي نجات يافته اند.

مواردي از هاري در استان قم:

1)  گرگ هار در يكي از روستاهاي توابع دستجرد:

در تاريخ 23/8/91 مردي حدود 63 ساله  به مركز هاري مراجعه نمود و اظهار داشت: « در بيابان هاي حاشيه روستاي سناوند؛ در حالي كه مشغول كار بودم گرگي به من حمله كرد، ترس تمام وجودم را گرفته بود و تمام تلاشم را براي زنده ماندنم
مي كردم، با چوبدستي كه داشتم با گرگ جنگيدم و آن را كشتم». همكاران مركز هاري زخم را شستشو دادند، سرم و واكسن ضدهاري را تزريق كردند؛ پس از ثبت مشخصات و فرم مربوط، جوياي لاشه حيوان شدند. نامبرده اعلام كرد: « لاشه را به داخل روستا بردم و در آنجا دفن كردم». به نظر نمي رسيد پيرمردي با آن سن بتواند به تنهايي لاشه گرگ را تا روستا حمل كرده باشد؛ لذا در ادامه شرح حال مشخص شد لاشه را به وانت نيسان بسته، تا روستا كشانده چند نفري اقدام به دفن لاشه كردند. 5 نفر از اين افراد واكسينه شدند. با همكاري بهورز بيماريابي در روستا انجام شد. اداره كل دامپزشكي نيز،‌ از مغز لاشه نمونه برداري نمود. در بيماريابي خانه به خانه درخصوص ارتباط، دعوا يا مصدوم شدن حيوانات اهلي نيز سوال شد؛ در اين ميان فردي ادعا كرد كه يكي از سگ هايش در همان روز توسط گرگ مذكور كشته شده است. مرد ميانسال تحت پوشش واكسيناسيون قرار گرفت. پس از چند روز نتيجه آزمايش از انستيتوپاستور ايران مثبت اعلام شد. طبق دستورالعمل كشوري مجددا بيماريابي خانه به خانه در راستاي كشف موارد حيوان گزيده انجام شد. در اين مرحله كه حساسيت مردم از شنيدن هاري مثبت بيشتر شده بود، مشخص گرديد به جز اين 5 نريك نفر ديگر نيز در انتقال و دفن لاشه كمك كرده بود. در غروب همان روز (شب تاسوعا) كارشناس هاري استان براي عرض خسته نباشيد به مركز هاري مراجعه كرده، روي يكي از صندلي ها نشست، اقدامات همكار كشيك كه درحال تزريق واكسن مرد ميانسال بود را تماشا كرد. مردميانسال كه پيراهن مشكي به تن داشت، حين رفتن جمله اي گفت كه توجه كارشناس را به خود جلب كرد. مرد ميانسال گفت: «ولي گرگه عجب گرگي بود و خدا به من رحم كرد!» . كارشناس از آن مرد خواست، بنشيند و تمام ماجرا را تعريف كند. «به همراه خانم در اتاق نشسته بودم كه سر و صدايي از حياط آمد، كمي صبر كردم، بعد يك چوب برداشتم و به حياط رفتم نگاهي كردم چيزي نديدم ولي حس كردم سايه اي از زير كانكس داخل حياط به خارج از منزل دويد، برگشتم داخل اتاق، مجددا سر وصدايي شنيدم و براي باردوم به حياط رفتم خم شدم و زير كانكس را نگاه كردم ديدم سگم تكه تكه شده است از طرفي گرگي به خارج از خانه دويد، ديدم از حلق يكي از سگ هايم خون مي آمد "چون احتمالا ترسيده بود حين فرار پوزه اش به ديوار خورده بود!!!! " و توله­ي سگي كه كشته شده، دورتر و مضطرب ايستاده بود".          
از وي پرسيده شد آيا اين دو سگ با گرگ برخوردي نداشتند؟ مرد ميانسال محكم جواب داد نه! چون دورتر بودند؛ ‌ضمنا توله­ي‌ سگ كه اصلا زخمي نداشت.پس از كلي اصرار كارشناس به دو موضوع اشاره كرد: 1) ممكن است قبل از حضور شما در حياط، همان موقع كه سر و صدا مي آمد گرگ به اين سگ ها نيز آسيب رسانده باشد 2) با توجه به وجود حداقل يك سانت مو در بدن سگ آيا سگ را معاينه كرده و زخمي نديده؟ يا اينكه چون خوني از بدن وي روي زمين نريخته اين عقيده را دارد؟ بالاخره مشاوره ها مرد ميانسال را در خصوص مشكوك بودن به جراحت حيوانات قانع نمود. در اين موقع لازم بود سگ ها به مدت 10 روزتحت نظر باشند. متأسفانه توله­ي سگ به خانواده اي كه داراي دو فرزند كوچك بودند اهدا شده بود! نگراني چندين برابر شد!!! به دليل نامشخصي وي از دادن نشاني محل نگهداري سگ امتناع مي كرد. هر چه توضيح داده شد، مرد ميانسال از دادن نشاني خودداري كرد. لازم به ذكر است اصرار و صحبت هاي قاطعانه وي برخي همكاران را نيز درخصوص سلامت سگ ها قانع كرده بود؛ نهايتا با توكل به خدا و امام حسين ^(ع)، به او يادآوري گرديد كه سينه زن اباعبدالله الحسين ^(ع) خود را مديون نمي كند ؛ چراكه اگر حيوان تحت نظر باشد گزندي به خانواده نمي رسد ولي اگر حيوانات، هار شوند ممكن است آن خانواده نيز،‌ مبتلا شده پدر يا حتي فرزندان خانواده قرباني اين امتناع گردند! بالاخره تيم بهداشت به سرپرستي مسئول مركز هاري به همراه وي در صبح روز تاسوعا به نشاني محل نگهداري توله­ي سگ رفتند. دامپزشكي هم مطلع گرديد و در صحنه حضور يافت. خانواده 4 نفره نگهدارنده توله سگ واكسينه شدند و سگ ها تحت نظر قرار گرفتند. 4 روز بعد توله­ي سگ علائم هاري را نشان داد و سپس تلف شد. نتيجه آزمايش نيز مثبت اعلام شد. به گواهي مردم محل، متاسفانه اين گرگ به چند سگ ولگرد نيز حمله كرده بود كه تلاش ها جهت يافتن آنها بي نتيجه ماند.

2)      سگ صاحبدار در يكي از روستاهاي توابع قلعه چم:

در بهمن ماه 1392 از رفتار وحشيانه سگي صاحبدار به طوري كه سگ مذكور به هر شيء سر راه خود، همچنين اعضاي خانواده از جمله پدر و دو فرزند و يك راس گوسفند به مركز هاري گزارش مي شود؛ سه نفر اعضاي خانواده تحت پوشش واكسيناسيون قرار مي گيرد.  اداره كل دامپزشكي نيز حيوان را كشته از مغزش نمونه مي گيرد. از طرفي گوسفند را ايزوله كرده تحت مراقبت قرار دادند. پس از چند روز نتيجه آزمايش مثبت اعلام مي شود. اداره كل دامپزشكي غرامت گوسفند را پرداخت نمود و پس از كشتن اين حيوان چهار پا لاشه آن را سوزاندند.  به هر حال بلافاصله پس از دريافت گزارش نتيجه آزمايش بيماريابي خانه به خانه در روستا انجام شد و كسي مجروح شدن  خود را اعلام نكرد.

3)      شغال در قمرود:

در شب جمعه مورخ 2/3/93 ساعت 30 دقيقه بامداد در حالي كه پسري 21 ساله در حياط منزل خوابيده بود؛ شغالي به منزل راه يافته گردن پسر را مورد حمله قرار داد، مادر با شنيدن صداي فرزند به حمايت از پسر خود شتافت،  شغال او را هم از ناحيه پا مورد گزش قرار داد؛ پدر و ساير اعضاي خانوار به كمك افراد مورد هجوم شغال آمده بالاخره پس از كشمكش بين آنها و شغال، شغال را از پا درآوردند. پس از مراجعه به درمانگاه قمرود به مركز هاري ارجاع مي شوند و تحت پوشش واكسيناسيون قرار مي گيرند. اداره كل دامپزشكي بلافاصله به منطقه اعزام شدند و از حيوان نمونه گيري به عمل آوردند. چند روز بعد نتيجه آزمايش مثبت اعلام شد. در بيماريابي و آموزش جامعه 5 نفر ديگر از اهالي قمرود تحت پوشش واكسيناسيون قرار گرفتند.

فاطمه عابدي آستانه، ‌محمد علمي فرد