معاونت بهداشت

مقدمه:

از هزاران سال پیش بشر از مواد مخدر به عنوان وسیله فراموشی و رهایی از غم و اندوه استفاده کرده است. هر چند در کوتاه مدت به هدف خود رسیده ، ولی با وابسته شدن به این مواد و عدم توانایی ترک آن ، با مشکلات دیگری که به مراتب بزرگتر از مشکلات اولیه اوست، مواجه شده است. امروز اعتیاد به یکی از مشکلات اساسی جوامع بشری درآمده است.

کشور ما نیز به دلیل شرایط خاص جغرافیایی، اجتماعی و فرهنگی، شرایط مستعدی برای گرایش به مصرف مواد و اعتیاد، به خصوص در میان نسل جوان دارد.

در حال حاضر برنامه سیاست جهانی درجهت پیشگیری از گرایش افراد در سنین مختلف به مصرف مواد، آگاه سازی افراد نسبت به مواد و پیامدهای آن و آموزش روش های مقابله با هیجانات است. هر چند مبارزه با افراد سودجو که با تهیه و فروش مواد اعتیادآور جوانان ما را به خطر می اندازندیک راه اساسی پیشگیری است، ولی فراگیری مهارت های مقابله ای از روش های بسیار موثر است. مطالب ارسالی ماهنامه یا شما را با مفاهیمی از اعتیاد و اهمیت یادگیری این مهارت ها آگاه می سازد.

اعتیاد چیست؟

اعتیاد یعنی وابستگی و وابستگی به معنای تمایل شدید به ادامه مصرف یک ماده یا هر چیز دیگری که باعث پیدا شدن بعضی از رفتارها و حالت های غیرعادی در فرد می شود به عبارت دیگر عملکرد فردی، اجتماعی و شغلی فرد دچار مشکل می شود. اعتیاد یا وابستگی به مواد یک بمیاری مزمن و عود کننده است که موجب می شود فرد در بیشتر موارد ، با این که می داند مصرف مواد برای خودش و اطرافیانش مضر است، به اجبار برای بدست آوردن و مصرف آن تلاش کند.

فرد وابسته به مواد کم کم ماده مصرف را افزایش می دهد و به تدریج نسبت به آداب اجتماعی و مسئولیت های خانوادگی خود بی تفاوت می گردد و احساس می کند که دیگر نمی تواند آن را ترک کند و اجبار به مصرف دارد که در نتیجه معتاد می شود.

مواد اعتیاد آور کدامند؟

هرماده ای که وقتی توسط فرد مصرف می شود، موجب تغییراتی در درک ، خلق، شناخت ، رفتار یا عملکردهای حرکتی فرد می شود ، ماده اعتیادآور به حساب می آید، مواد اعتیاد آور می تواند اثرات کوتاه مدت یا طولانی مدت داشته باشند.

اعتیاد بیماری است که به مغز و فعالیت های مغزی آسیب می رساند همچنین بعضی از بیماریهایی که به سیستم مغز و اعصاب مربوط هستند می توانند شخص را مستعد وابستگی به مواد اعتیادآور کنند.

هر چند اغلب افراد داوطلبانه و به دلخواه خود مصرف مواد را شروع می کنند ولی تغییراتی که مواد اعتیادآور در مغز ایجاد می کنند باعث می شود به دلخواه خود نتواند مصرف آن را کنار گذارند و قادر نباشند در برابر وسوسه مصرف مواد و مشکلاتی  که با مصرف نکردن آن به وجود می آید، طاقت بیاورند . برای همین ترک سوء مصرف مواد با مشکلاتی زیادی همراه است. خوشختانه مداخلاتی وجود دارد که در بخش درمان راجع به آن صحبت می شود .

برای اینکه به کسی بگوییم وابسته است حداقل باید دارای سه نشانه از نشانه های زیر باشد:

•1.      ایجاد تحمل : یعنی افزایش تدریجی مقدار ماده مصرفی لازم برای رسیدن بهحالت های روانی و جسمانی که مصرف آن ماده در مصارف قبلی ایجاد کرده است.

•2.      ایجاد علایم ترک : از مهمترین  مشخصه های مرحله وابستگی است در این شرایط فرد وابسته مجبور است برای رسیدن به حالت هایی که مقدار مشخصی از مواد در او ایجاد می کرده است، مقدار بیشتری از مواد را استفاده کند و به این ترتیب میزان ماده مصرفی به تدریج در وی افزایش می یابد.

•3.      بروز علائم ترک : یعنی فرد وابسته در صورت عدم مصرف ماده به عوارض ناراحت کننده جسمی و روانی از قبیل بی خوابی ، درد بدن، اسهال و بی قراری دچار می شود.

•4.      بی توجهی به مسئولیت ها و وظایف : بیمار به تدریج نسبت به آداب و مسئولیت های خانوادگی و اجتماعی خود بی تفاوت می شود (مثل غیبت از کار و بی توجهی با خانواده ).

•5.      تمایل به قطع مصرف : فرد وابسته گاهی به ترک ماده تمایل پیدا می کند، اما نمی تواند آن را ترک کند.

•6.      تداوم مصرف ماده: علی رغم آگاهی از عوارض آن.

•7.      صرف وقت و هزینه برای تهیه مواد :یعنی بیمار به هر طریقی وقت وسرمایه های خود و خانواده را برای تهیه مواد صرف می کند. آشنایی مواد اعتیادآور و اثرات آن ها :

در اولین قدم بهتر است بدانید متخصصان مواد را چگونه دسته بندی می کنند. همان طور که در این دسته بندی خواهیم دید، همه مواد، مخدر نیستند و بعضی اثرات و عوارض دیگری دارند. در واقع آن چه ما به عنوان مواد مخدر ازآنها نام می بریم یک دسته از انواع بی شمار مواد اعتیادآور هستند که عمده ترین اثرات آن ها بر فرد مصرف کننده ایجاد حالت رخوت وکندی است این دسته که به آنها مواد افیونی می گوییم موادی مثل تریاک، هرویین ، کراک ، هرویین و کویین را شامل می شود.

سایر مواد اعتیادآور شامل کانابیس ها ( حشیش و ماری جوانا) ، توهم زاها ( مثل ال اس دی ).

محرک ها ( مثل شیشه ، کوکائین و آمفتامین ها) ، انواع نوشیدنی های الکلی، مواد استنشاقی (مثل بنزین و تینر و چسب ها) و دسته داروهای مسکن وخواب آور (مثل دیازپام و فنوباربیتال ) هستند .

•1.      مخدرها یا مواد افیونی

به کلیه موادی که از تریاک ومشتقات آن تهیه میشود مواد افیونی گفته میشود.مهمترین مواد  این دسته که نام آن ها برای شما بسیار آشناست ، شامل : تریاک، شیره و سوخته تریاک ، هروئین ، مرفین، مپریدین و متادون و داروهای حاوی مشتقات تریاک( استامینوفن، کدئین، آسپرین کدیین ، دیفنوکسیلات و ... ) می باشد.

تریاک:

شیره گل خشخاش است که ابتدا به رنگ سفید است وبعد به رنگ قهوه ای تیره در می آید.

سوخته تریاک:

پس از مصرف تدخینی تریاک ماده ای به رنگ قهوه ای سوخته وبراق به دست می آید که سوخته نام دارد.گاهی آن را درآب حل کرده وبه صورت شربت بنفش رنگی مصرف می کنند.

شیره تریاک:

سوخته تریاک را در آب حل می کنند ومی جوشانند.سپس آن را از صافی عبور می دهند.آن چه باقی می ماند تفاله نام دارد که آن را نیز مجدداً حرارت می دهند.با این کار ماده خمیری ،سفت و غلیظی به رنگ قهوه ای روشن به دست می اید که شیره نام دارد.      

مرفین:

پودر سفید یا کرم وگاهی نیز به رنگ قرمزآجری،تلخ مزه و بدبو است.مرفین بصورت آمپول در مصارف پزشکی کاربرد درمانی دارد.

هروئین:

یکی از مشتقات نیمه مصنوعی مرفین است.پودر بسیار نرم وسفید رنگی است که اشکال بسیار ناخالص آن به رنگ قهوه ای رنگ است.

آن چه در ایران به نام کراک مشهور است نیز هروئین فشرده شده است که با ناخالصی های بسیار همراه است و معمولاً بصورت تدخینی وتزریقی ازآن استفاده می کنند.

کدئین:

ماده سفید رنگی است که بصورت قرص های خالص یا به صورت ترکیب با استامینوفن،آسپرین یا شربت های ضدسرفه مورد استفاده معتادان است.مصرف مکرر وبدون دلیل وتجویز پزشک یا به بهانه های بی مورد این نوع قرص نشانه ای از اعتیاد به مواد است.

این دسته ، مهمترین مواد اعتیادآور مورد مصرف در کشور ایران می باشند که برخی مثل تریاک سابقه بسیار طولانی تاریخی دارند و بعضی از آنها مثل کراک هروئین به تازگی در چند دهه اخیر وارد بازار مصرف شده اند.

روش مصرف :

مواد افیونی بصورت تدخین ( دود کردن) ، انفیه ( بینی)، تزریق و خوردن مصرف می شود. ابزاری که ممکن است نشانه مصرف این مواد باشد:

•-        وافور، قلیان ،چپق ، پیپ ، انبر کوچک

•-        زغال یا خاکستر زغال، میله یا سیخ سیاه شده ، سنجاق قفلی تغییر شکل یافته.

•-        قوطی کنسرو و یا شیشه مربا که بر آن سوراخ شده باشد.

•-        زرورق پاکت سیگار که باز و پهن شده است، اسکناس های لوله شده

•-        سرنگ، قاشق سیاه شده ، پنیه ، فیلتر سیگار که گوشه های آن سوخته باشد.

علائم و آثار مصرف :

آثار مصرف این مواد معمولاً تا 8 ساعت پس از مصرف باقی میماند که مهمترین آن ها به این شرح است :

•·        ابتدا احساس لذت و سرخوشی و سپس کج خلقی، افسردگی و بی تفاوتی و گاهی اوقات پرخاشگری و بی قراری .

•·        احساس گرما و گل انداختن صورت و خارش بینی

•·        تنگ شدن مردمک چشم ها و چشمان اشک آلود

•·        سنگینی دست و پا و گیجی و بی حسی

•·        خشکی دهان و کاهش فشارخون

•·        تهوع و استفراغ

•·        کند شدن تنفس

•·        افت عملکرد شغلی واجتماعی

•·        اغما و مرگ در اثر مصرف مقادیر زیاد مواد .

خطرات و عوارض مصرف طولانی مدت مواد افیونی

•·        اعتیاد ( مواد افیونی به شدت اعتیادآورند و معمولاً با چند بار مصرف منجر به وابستگی جسمی وروانی می شوند)

•·        تیره شدن رنگ پوست

•·        کاهش میل و توانایی جنسی در مردان

•·        نامرتب شدن قاعدگی در زنان

•·        افسردگی

•·        چرت زدن دایمی در طول روز و خواب آلودگی و تغییر ساعات خواب و بیداری (اختلال خواب )

•·        بی توجهی به وضعیت بهداشت و سلامت فردی .

•·        کاهش وزن و سوء تغذیه

•·        یبوست مزمن

عفونت های خطرناک مثل ایدز، عفونت کبدی و کزاز،  عفونت های پوست و ایجاد دمل های پوستی در اثر تزریق .

علایم مسمومیت مواد افیونی:

•·        کاهش تعداد ضربان قلب

•·        ضعف شدید تنفس

•·        افت فشار خون

•·        اغما

•·        انقباض شدید مردمک

•·        اختلال توجه و حافظه

•·        دلیریوم

•·        کاهش درجه حرارت بدن

علایم ترک:

علایم ترک 1یا2هفته بعداز مصرف مستمر مواد افیونی در صورت نرسیدن مواد شروع می شود.این علایم 6 تا 8ساعت پس از آخرین مصرف تریاک،هروئین یا مرفین آغاز می شود ومعمولاً روز دوم یا سوم به اوج شدت می رسد وبعد از 7 تا 11 روز فروکش می کند.علایم ترک عبارت اند از:

•·        خمیازه

•·        بی قراری

•·        سکسکه

•·        تحریک پذیری

•·        عطسه

•·        بی خوابی

•·        اتساع مردمک ها

•·        افسردگی

•·        بی نظمی درجه حرارت بدن،تب یا هیپوترمی

•·        انقباض عضلانی ودرد استخوانی

•·        احساس سرما ولرز

•·        دل پیچه واسهال

•·        آب ریزش از چشم وبینی

•·        سیخ شدن موهای بدن

•·        تمایل شدید به مصرف مواد یا هوس (میل،ولع و...)

علایم ترک اکثراً بعداز چند روز فروکش می کنند اما بی قراری،تحریک پذیری،پرخاشگری،اختلال خواب،وهوس تا ماه ها بعداز ترک نیز باقی می ماند.هوس یا ولع یکی از مهمترین عوامل عود و شروع مصرف مجدد این نوع از مواد است.

کراک ( هروئین فشرده):

در چند سال گذشته ماده جدیدی  به نام کراک وارد بازار شده است . این ماده همان هروئین است که به شکل خالص تر درآمده وبصورت تکه های کوچک کرم رنگ مانند تکه های کشک خرید وفروش می شود.روش مصرف این نوع هروئین تدخین ودودکردن است .این ماده فوق العاده اعتیاد آور بوده وقدرت اعتیاد آوری آن از هروئین معمولی تا چند برابر بیشتر است.از آنجایی که کراک،شکل خالص تر هروئین است، اثرات آن مثل هروئین ولی به شدت بیشتر است ، شدت این حالت بستگی به میزان مصرف و سرعت رسیدن ماده به مغز دارد . در واقع یکی از دلایل اعتیادآوری بسیار زیاد کراک در این است که خیلی زود به مغز می رسد.

آثار مصرف :

اکثر کسانی که کراک مصرف می کنند، در ابتدا احساس سرخوشی و نشئگی می کنند. همراه با این سرخوشی، بدن فرد گرم تر می شود، دهان خشک می گردد و فرد در دست و پای خود احساس سنگینی می کند.

در مواقعی نیز فرد مصرف کننده دچار حالت تهوع، استفراغ و بی قراری شدید می شود. بعد از این حالات اولیه، تا چند ساعت ممکن است فرد حالت سرگیجه داشته باشد.

در این وضعیت ، تمام اعمال مغز تحت تاثیر آثار این ماده قرار می گیرد و دچار اختلال می شود. حرکات قلب تند شده و تنفس در مواردی آنچنان کند و آهسته می شود که منجر به مرگ می گردد.

عوارض مصرف طولانی :

•·        اعتیاد و وابستگی

•·        ایجاد وابستگی جسمی شدید که موجب بازگشت به مصرف اجباری و مجدد کراک می شود.

•·        تغییرات بارز در مغز و رفتار فرد .