معاونت بهداشت

دیابت چیست؟

بیماری قند و یا به عبارت دیگر دیابت، بیماری مزمنی است كه در نتیجه اختلال در تولید و عملكرد انسولین در بدن به وجود مي آ‌ید.

انسولین هورمونی است كه در لوزالمعده (پانكراس) تولید مي‌شود و سلول‌ها را قادر مي‌سازد كه گلوكز را از خون گرفته و برای تولید انرژی استفاده كنند. لوزالمعده فرد مبتلا به دیابت، انسولین مورد نیاز بدن را تولید نمي‌كند (دیابت نوع 1) و یا انسولین كارایی لازم را در بدن این افراد ندارد (دیابت نوع 2).

از این رو، افراد مبتلا به دیابت نسبت به افراد غیر دیابتی نمي‌توانند از گلوكز به نحو احسن در سوخت و ساز بدنشان استفاده كنند. در نتیجه قند خون افراد به مقدار قابل ملاحظه‌ی افزایش مي‌یابد. افزایش قند خون سبب ایجاد عوارض زودرس و دیررس دیابت در بدن مي‌شود. اگر دیابت پیشگیری و درمان نشود، بسیاری از عوارض دیابت كشنده بوده و یا حداقل سبب كاهش كیفیت زندگی فرد مبتلا به دیابت و خانواده وی مي‌شود.

 عوارض زودرس دیابت

 1- كتواسیدوز دیابتی: یك اختلال مربوط به سوخت و ساز است كه در اثر افزایش میزان قند خون ایجاد مي‌شود كه سبب گیجی، سستی و بي‌حالی، احساس تشنگی شدید، خستگی و تنگی نفس شده و همچنین در بعضی موارد با اغماء همراه است كه در صورت عدم درمان ممكن است منجر به مرگ فرد شود.

2- عفونت‌های مكرر: هنگامی كه قند خون بالا باشد بدن نمي‌تواند در مقابل عفونت از خود عكس‌العمل نشان دهد و دفاع كند.

3- كاهش وزن: در این حالت بدن به جای مصرف گلوكز، از پروتئین‌ها و چربي‌ها استفاده كرده كه این امر باعث كاهش وزن مي‌شود.

در مواردی كه دیابت كنترل نشود عوارض دیررس ظاهر مي‌شود كه مهمترین آنها عبارتند از:

1- عارضه چشمی: كه ممكن است به نابینایی كامل منجر شود.

2- نفروپاتی(بیماری كلیه): كه ممكن است باعث از كارافتادگی كامل كلیه‌ها شود.

3- نوروپاتی (آسیب دیدگی اعصاب): در صورت همراه شدن با مشكلات گردش خون ممكن است موجب ایجاد زخم در پاها و نیز قانقاریا شود كه در نهایت به قطع عضو مي‌انجامد.

4- بیماری قلبی- عروقی: كه بر روی قلب و رگهای خونی اثر مي‌گذارد و ممكن است به سكته‌ قلبی یا سكته مغزی (که یكی از علل اساسی ناتوانی و مرگ در افراد دیابتی است) منجر شود.

در دیابت نوع 2 انسولین نمی ‌تواند وظایف خود را در بدن به درستی انجام دهد و در واقع یک حالت مقاومت به انسولین دربدن وجود دارد. مهم ترین عامل این افزایش مقاومت، چربی‌های اضافی بدن هستند.

با رعایت رژیم غذایی و فعالیت ورزشی منظم که هر دو منجر به کاهش وزن و کمتر شدن چربی‌های اضافی بدن می‌ شوند، می ‌توان مقاومت به انسولین را کاهش داد و بدین وسیله قند خون را بهتر کنترل کرد.

اهمیت کاهش وزن در دیابتی‌های نوع 2 به حدی است که می ‌تواند در مواقعی که قند خون خیلی بالا نیست (زیر 200 میلی‌گرم در دسی ‌لیتر)، به تنهایی و بدون مصرف دارو قند خون را به حد طبیعی برساند. حتی در مواقعی که به طور همزمان دارو نیز مصرف می ‌شود. کاهش وزن، اثر بخشی داروها را به نحو مؤثری بیشتر می‌ کند.

آیا افراد دیابتی هم می ‌توانند غذاهای شیرین بخورند؟

اصولاً غذاهای شیرین جزء یکی از گروه‌های اصلی غذایی هستند که کربوهیدرات نامیده می ‌شوند. نان و غلات و بعضی میوه ها جزء گروه کربوهیدرات‌ها هستند. تمامی غذاهای متعلق به گروه کربوهیدرات، پس از گوارش و هضم در بدن به قند ساده (گلوکز) تبدیل می ‌شوند. پس افراد دیابتی می‌ توانند گاهی اوقات غذاهای شیرین را جانشین غذاهای دیگر حاوی کربوهیدرات کنند. مثلاً این امکان وجود دارد تا با کم کردن از مقدار برنج یا نان در یک وعده ی غذایی امکان خوردن ژله به عنوان دسر بعد از غذا را فراهم نمود. نکته ی قابل ذکر دیگر در این مورد زیاد بودن انرژی (کالری) موجود در غذاهای شیرین می‌ باشد که
می ‌تواند در صورت عدم رعایت تعادل در مصرف آنها باعث اضافه وزن و چاقی گردد.

از طرفی دیگر غذاهای شیرین بر خلاف غذاهای دیگر فاقد ویتامین‌ها و املاح لازم برای بدن می ‌باشند. بنابراین مصرف این غذاها و جایگزین کردن آنها با غذاهای دیگر باید با مشاوره ی متخصص تغذیه ‌ای که در زمینه ی تغذیه ی دیابتی ها اطلاعات کافی دارد، انجام بپذیرد.

در پایان لازم است یادآوری شود مهمترین عامل در پیشگیری از دیابت به خصوص دیابت نوع 2 اصلاح سبک زندگی و در پیش گرفتن رفتارهای بهداشتی مانند ورزش کردن منظم، نکشیدن سیگار، رعایت رژیم غذایی سالم، به خصوص مصرف میوه و سبزی به میزان کافی و کاهش وزن می باشد.  

                                                                                                محمد  علی گل - کارشناس ارشد آموزش بهداشت                                                                                                                                                                                                                                                      مرکز بهداشت استان قم