معاونت بهداشت

ريشه كني جهاني فلج اطفال با قطره خوراكي و واكسن تزريقي فلج اطفال

فلج اطفال چیست؟

فلج اطفال يك بيماري عفوني و مسري است. عامل بيماري ویروس فلج اطفال ) پولیوویروس(  است كه سه سروتيپ آنتي ژني 1 ،2 و 3 دارد. سروتیپ 1 ویروس، عامل اغلب موارد ابتلا و فلج است. سروتیپ٢ ویروس آخرین بار در کشور هند در سال1999 شناسایی شده و ریشه کني جهاني آن به تاييد سازمان جهاني بهداشت رسيده است.سروتيپ 3 نيز آخرين بار در نوامبر 2012 در نيجريه شناسايي شد.

  اين بيماري معمولا كودكان خردسال را مبتلا مي كند ولي ممكن است در نوجوانان و افراد بالغ نیز مشاهده شود. انتشار ویروس فلج اطفال معمولا از طريق مدفوعي – دهاني و با احتمال كمتر، از طريق آب و غذاي آلوده است. در كمتر از 1% موارد، پس از يك دوره چند روزه تب، ضعف، سردرد و سفتي و درد عضلات، فرم فلجي بيماري رخ مي دهد. علائم بیماری تيپيك عصبي به صورت فلج ناگهاني شل اندام ها، به خصوص در اندام هاي تحتاني است كه معمولا غير متقارن بوده ودارای حس سالم است. فلج دائمي و تغییرشکل اندام ها عارضه شايع اين بيماري است و ابتلا عضلات تنفسي ممكن است منجر به فوت فرد مبتلا شود.

نکته: تنها روش مورد تایید سازمان جهاني بهداشت جهت تشخیص قطعی فلج اطفال، جداسازی ویروس با انجام آزمايش مدفوع است.

ريشه كني جهاني فلج اطفال

از سال1367 برنامه جهاني ريشه كني فلج اطفال به تصويب سازمان  جهاني بهداشت رسيد که تا کنون با به کار گیری واکسن خوراكي فلج اطفال موفقیت هاي چشمگیری داشته است. به کمک این برنامه، كشورهاي بومي پوليو از 125 كشور در سال 1367 (1988) به 2 كشور ( افغانستان ، پاكستان) در سال 2015 كاهش يافت.

طبق برآورد سازمان جهاني بهداشت، اجراي "برنامه جهاني ريشه كني فلج اطفال" با به کار گیری واکسن خوراکی، از10 ميليون مورد ابتلا به فلج اطفال جلوگيري كرده است.

پیشگیری = واکسیناسیون

فلج اطفال درمان ندارد و تنها راه مؤثر پيشگيري از اين بيماري، واكسيناسيون است. دو نوع واكسن فلج اطفال وجود دارد: واکسن خوراکی و واکسن تزریقی.

واکسن خوراکی فلج اطفال

این واکسن، ویروس زنده و ضعیف شده است که به صورت خوراکی بوده وانواع مختلفی است که دو نوع "دو ظرفیتی" و "سه ظرفیتی" در کشور ما مورد استفاده قرار می گیرد:

واکسن سه ظرفیتی فلج اطفال خوراکی

واکسنی است که تا کنون در اکثر برنامه های جاری واکسیناسیون علیه فلج اطفال استفاده شده و باعث ریشه کنی سروتیپ 2 ویروس وحشی فلج اطفال گردیده است.

واکسن دو ظرفیتی فلج اطفال خوراکی

سروتیپ 2 ویروس فلج اطفال در آن وجود ندارد و در برابر سروتیپ 1و3 ویروس وحشی فلج اطفال، مؤثرتر از واكسن سه ظرفيتي است.

واکسن خوراکی فلج اطفال در ايجاد ايمني عليه ويروس فلج اطفال بسيار مؤثر است. با این وجود، دريافت آن در موارد نادر منجر به بروز  فلج مي شود. اين عارضه از دو طريق  امكان پذير است:

1-   پوليو ميليت فلجي ناشي از واكسن

معمولا"، در بدن کودک واكسينه ای كه سيستم ايمني سالم دارد، ويروس موجود در واكسن خوراكي فلج اطفال، حدود 4 تا 6 هفته تكثير می شود، براي مدتي از طریق مدفوع دفع و سپس توسط سيستم ايمني، از بدن پاك مي‌گردد. در موارد بسیار نادر4 تا 30 روز پس از دريافت واکسن خوراکی، فلج در فرد واکسینه بروز می کند. همچنین ممکن است این نوع فلج در افراد غير ايمن در تماس با افراد واکسینه نیز رخ دهد. "پولیومیلیت فلجی ناشی از واکسن" معمولا پس از دريافت نوبت اول واكسن رخ مي دهد. هم چنين  شیوع  آن در افراد دچار نقص ایمنی هومورال نسبت به افراد عادي ،  3200 برابر بيشتر است. 40% اين موارد، ناشي از سروتيپ 2 ویروس موجود در واكسن است.

2-  فلج اطفال ناشي از پولیوویروس مشتق از واکسن

در صورتی که ويروس واكسن خوراكي فلج اطفال فرصت انتشار يا تكثير طولاني مدت پيدا كند، امکان جهش ژنتيكي در ژنوم ويروس وجود دارد. اگر تغيير در ژنوم ويروس در منطقه خاصي به نام VP1 ، به ميزان بيش از  يك درصد (در مورد سروتيپ 2، بيش از 6/0 درصد) باشد، جهش ژنتيكي سبب بازگشت خاصيت بيماري‌زايی ويروس و ایجاد بیماری فلج اطفال مي‌شود.  به ويروسی كه در اثر جهش ژنتيكي اين توانايي را بدست آورده باشد، "پولیوویروس مشتق از واکسن گفته مي‌شود.

واكسن تزريقي  فلج اطفال

این واکسن ویروس غیر فعال شده و حاوی هر سه سروتیپ 1،2 و 3 ویروس است که به صورت واکسن تزریقی درآمده است. همراه کردن واکسن تزریقی فلج اطفال با واکسن خوراکی باعث تقويت ايمني مخاطي به مراتب بيش از واکسن خوراکی به تنهایی می شود. این واکسن خطر ابتلا ناشی از ویروس واکسن و ویروس مشتق از واکسن را ندارد.

اقدامات نهایی برای ریشه کنی فلج اطفال

1-    قدم اول: اضافه کردن حداقل يك نوبت واكسن تزريقي فلج اطفال (IPV) به برنامه جاري واکسیناسیون

در ايران از شهريور سال1394، يك نوبت واكسن تزريقي فلج اطفال در 4 ماهگي به برنامه روتین ایمنسازی اضافه شد .

2-  قدم دوم: جايگزيني واكسن خوراكي سه ظرفيتي با واكسن دو ظرفيتي

طبق برنامه ريزي انجام شده، در ايران از روز شنبه 23 آوريل (4 ارديبهشت ) واكسن خوراكي دو ظرفيتي جانشين واكسن سه ظرفيتي خواهد شد.  از تاريخ فوق طي دو هفته ، واكسن هاي خوراكي سه ظرفيتي موجود ازكليه مراكز دولتي و خصوصي ارائه واكسيناسيون شامل مراكز بهداشتي درماني ، خانه هاي بهداشت،  مطب ها و زايشگاه ها جمع آوري و امحا خواهد شد.

فواید اضافه کردن واکسن تزریقی به واکسن خوراکی فلج اطفال

-         حفظ حداقل سطح ايمني عليه سروتيپ 2 ویروس

-         تقويت ايمني مخاطي ناشی از واکسن خوراکی

-         تسهیل كنترل طغيان هاي آتي فلج اطفال

-         تقويت ايمني عليه سروتيپ هاي 1 و 3 ویروس

نکته: واكسن تزريقي فلج اطفال، جایگزین قطره خوراكي فلج اطفال نمي شود، بلكه براي تقويت ايمني، به برنامه اضافه مي شود.               با  اضافه كردن واكسن تزريقي فلج اطفال به برنامه ايمن سازي كودكان ، كشورمان در مقابل آلودگي مجدد به ويروس فلج اطفال محافظت مي شود.