معاونت بهداشت

تعریف: بیماری قند یا ديابت یک بیماری است که در اثر ناتواني بدن در توليد انسولين يا كاهش يا عدم اثر انسولين در سوخت و ساز مواد قندي پديد مي‏آيد. انسولين ماده اي است كه در بدن توسط غده لوزالمعده توليد مي شود و سلول‌ها را قادر مي‌سازد كه گلوكز را از خون گرفته و برای تولید انرژی استفاده كنند.

انواع دیابت

به طور كلی دیابت به چهار گروه دیابت نوع 1، دیابت نوع 2، دیابت حاملگی و دیابت به علل متفرقه تقسیم‌بندی مي‌شود. در دیابت نوع1 كه 15- 10 درصد كل موارد دیابت را تشكیل مي‌دهد تولید انسولین از لوزاالمعده به علت از بین رفتن سلول‌های سازنده انسولین، متوقف مي‌شود به همین خاطر افراد مبتلا به این نوع دیابت باید از بدو تشخیص، انسولین مورد نیاز بدن را به صورت تزریقات روزانه تأمین كنند. دیابت نوع1 اغلب در سنین زیر 30 سال به وجود مي آ‌ید. عدم دسترسي به انسولين در افراد مبتلا به ديابت نوع 1 موجب مرگ و مير ايشان مي‌شود.

در دیابت نوع2 كه بیشتر در بالغین بالای 30 سال و چاق دیده مي‌شود و 90- 85 درصد كل موارد دیابت را شامل مي‌شود انسولین تولید شده از لوزاالمعده به خوبی عمل نمي‌كند. در واقع یا لوزاالمعده به اندازه كافی انسولین ترشح نمي‌كند و یااینكه انسولین ترشح شده، به علت وجود مقاومت به انسولین مخصوصاً در افراد چاق، فاقد كارایی لازم است. افزایش قند خون سبب ایجاد عوارض زودرس و دیررس دیابت در بدن مي‌شود. اگر دیابت پیشگیری و درمان نشود، بسیاری از عوارض دیابت كشنده بوده و یا حداقل سبب كاهش كیفیت زندگی فرد مبتلا به دیابت و خانواده وی مي‌شود.

دیابت حاملگی به دیابتی گفته مي‌شود كه برای اولین بار در طول حاملگی تشخیص داده شود. این نوع دیابت معمولاً گذرا است و بعد از اتمام حاملگی بهبود مي‌یابد خانم‌های مبتلا به دیابت حاملگی بعداً در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع2 هستند.

از علل متفرقه دیابت مي‌توان به جراحی، مصرف برخی داروها (مثل كورتیكواستروئیدها)، سوء تغذیه و عفونت اشاره كرد.

علائم بيماري دیابت:

دیابت نوع یك معمولاً شروع پر سر و صدایی دارد و با علائمی چون تشنگی، پرادراری، پرنوشی، كاهش وزن، گرسنگی و خستگی شدید تظاهر پیدا مي‌كند. دیابت نوع2 شروع خیلی آهسته‌تری دارد و شایع‌ترین علامت اولیه آن در واقع بی علامتی است. درصد قابل توجهی از مبتلایان به دیابت نوع2 (تقریباً 50%) از بیماری خود اطلاعی ندارند و تنها با انجام آزمایش قند خون مي‌توان آن‌ها را شناسایی كرد با این وجود در صورت عدم كنترل مطلوب ممكن است علائمی مشابه با دیابت نوع1 نیز بروز كند. از دیگر علائم دیابت نوع2 مي‌توان به عفونت‌ های مكرر مخصوصاً در دستگاه ادراری و پوست، تاری دید، بهبودی دیررس زخم‌ها و احساس سوزش و بي‌حسی در انگشتان پاها اشاره كرد.

افراد در معرض خطر دیابت

تمامی افراد بالای 40 سال در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع2 هستند و باید هر 3 سال یك‌بار تحت آزمایش قند خون قرار بگیرند. افراد دچار اضافه وزن كه حداقل یكی از شریط زیر را داشته باشند نیز در معرض ابتلا به دیابت نوع2 هستند و انجام آزمایشات مكرر قند خون در آ‌ن‌ها باید در سنین زیر 40 سال یا با فواصل كوتاهتر (هر 2- 1 سال) انجام شود. این شریط عبارتند از: 

1- وجود سابقه ابتلا به دیابت در بستگان درجه اول

2-  سابقه ابتلای فرد به دیابت پنهان (مرحله پیش از دیابت)

3- سابقه ابتلا به دیابت حاملگی

4- سابقه تولد نوزاد با وزن بیشتر از 4 كیلوگرم یا تولد نوزاد با ناهنجاري‌های مادرزادی

5-  بالا بودن فشارخون (فشارخون ماكزیمم بیشتر از 140 و یا مینیمم بیشتر از 90 میلي‌متر جیوه)

6- سابقه ابتلا به كیست‌های متعدد تخمدان و یا بیماري‌های قلبی- عروقی 

پیشگیری از بیماری دیابت

به طور کلی پیشگیری از دیابت را می توان در سه سطح اولیه، ثانویه و ثالثیه انجام داد: 

پیشگیری اولیه شامل اقدامات لازم جهت جلوگیری از بروز دیابت در افراد در معرض خطر می باشد. اقداماتی مانند فعالیت منظم ورزشی ، کم کردن وزن ، داشتن رژیم غذایی کم چربی و با قند پایین و مصرف میوه و سبزیجات.

درپیشگیری ثانویه کنترل دقیق قند خون به منظور جلوگیری از پیدایش عوارض آن صورت می گیرد . کنترل دقیق قند خون از طریق رعایت اصول صحیح درمان به نحو چشمگیری در کاهش عوارض بلند مدت دیابت مؤثر است.

از آنجاییکه جلوگیری از پیشرفت عوارض دیابت بعد از به وجود آمدن آن ها و یا در واقع پیشگیری ثالثیه، هزینه های زیادی را به بیمار و جامعه تحمیل می کند، تمام سعی و تلاش باید بر روی پیشگیری اولیه و ثانویه متمرکز شود.

مراقبت‌هاي كلي در بیماران دیابتی

كنترل عوارض ناشي از ديابت در سالمندان مشكلتر از ساير گروههاي سني است. از اين رو بايد مراقبت خاص از سالمندان بعمل آيد تا از بروز اين عوارض جلوگيري شود: 

1- با توجه به اينكه سكته‌هاي قلبي در مبتلايان به ديابت ممكن است با درد زيادي همراه نباشد و حتي گاهي بدون درد باشد، لازم است سالمند ديابتي در صورتي كه عوامل زمينه‌ساز بروز سكته قلبي نظير چربي خون بالا را نيز داشته باشد، مرتب تحت نظر متخصص قلب و عروق باشد و از انجام فعاليت‌هاي بدني سنگين و ورزشهاي طولاني مدت بپرهيزد. 

2- تميز نگه‌داشتن تمام قسمت های بدن بسيار مهم است زيرا ميكروب مي‌تواند از راه تركهاي كوچك پوست بداخل بدن راه يافته و عفونت جدي ايجاد كند.

3- يبوست مي‌تواند يكي از نشانه‌هاي افزايش قند خون باشد زيرا افزايش ادرار ناشي از بالا رفتن قند خون، موجب كم‌آبي بدن و جذب اضافي مايعات از روده‌ها ولذا سفت شدن مدفوع مي‌شود. با نوشيدن مايعات فراوان و كنترل قند خون مي‌توان مشكل يبوست را حل كرد.

5- اندازه‌گيري مرتب قند خون و ثبت آن ضروري است. آزمايش قند خون ناشتا بهترين راهنما براي دانستن وضعيت قند خون است.

6-درصورت بروز هرگونه تغيير در بينايي تاري ديد باید بلافاصله به چشم‌پزشك مراجعه کرد.

7-زخم پا يكي از دلايل شايع بستري شدن سالمندان ديابتي در بيمارستان است. بنابراین پاها بايستي هر روز وارسي شوند و هرگونه تغییر در آنها مورد توجه قرار گیرد.

                                                                                                                       مریم صحراییان –کارشناس آموزش بهداشت مرکز بهداشت