معاونت بهداشت

گروه سلامت خانواده و جمعیت 

مدیرگروه : خانم معصومه فرشید مقدم

شرح وظایف

گروه تخصصی سلامت جمعیت و خانواده با هدف تامین، حفظ و ارتقای سطح سلامت جامعه تحت پوشش برای گروه های هدف (نوزادان، کودکان، جوانان و نوجوانان، میانسالان، سالمندان، مادران باردار) ارائه خدمت می کند.شناخت توانائی های بالقوه منطقه، ابلاغ سیاست های بالا دستی به محیط، برنامه ریزی و تعیین سیاست های منطقه ای، برنامه ریزی، نظارت و مشارکت درآموزش و بازآموزی پرسنل، افزایش سواد سلامت در جامعه، هماهنگی درون و برون بخشی و جلب مشارکت‌، نظارت بر عملکرد مراکز تابعه، توزیع اعتبارات و نظارت بر هزینه اعتبارات، جمع آوری و پردازش داده ها، پایش و ارزشیابی برنامه ها ی جاری، انجام پژوهش‌های کاربردی از اهم وظایف این گروه می باشد.

برنامه سلامت نوزادان  

28 روز اول زندگی هر فرد دوران نوزادی نام دارد و سلامت نوزادان ارتباط مستقیم با سلامت نسل بعد دارد چه بسیار مشکلاتی که از زمان نوزادای شروع شده و  سبب بیماری در بزرگسالی می شوند مانند سوءتغذیه، مصرف مواد مخدر و دخانیات. دوران نوزادی حائز اهمیت زیادی است چرا که بخش زیادی از مرگ های کودکان در این دوران اتفاق می افتد. مراقبت های دوران نوزادی شامل مراقبت 5-3 روزگی ، 15-14 روزگی، 45-30روزگی می باشد. مهمترین چالش این دوران ، شروع به هنگام تغذیه با شیرمادر در ساعت اول تولد می باشد.

برنامه سلامت کودکان

 گروه سنی کودکان از سن یک ماهگی شروع شده و تا 59 ماهگی ادامه دارد و از آنجا که وضعیت کودکان در  هر کشوری نشاندهنده  مراقبت های بهداشتی مادران باردار و کودکان و نوزادان می باشد بسیار حائز اهمیت است تا آنجا که  سلامت کودکان به عنوان مقیاسی برای اندازه گیری میزان توسعه و پیشرفت کشورها بوده و سرمایه گذاری برای بهداشت کودکان و مادران در اولویت کشورها می باشد.

برنامه کودکان شامل 5 برنامه

·         مراقبت های ادغام یافته کودک سالم

·         مراقبت های ادغام یافته کودک بیمار

·         ترویج تغذیه با شیر مادر

·         مراقبت های تکامل اوان کودکی

·         نظام مراقبت از مرگ کودک  می باشد.

 مراقبت های ادغام یافته کودک سالم

رشد و تکامل کودک از زمان قبل از تولد و با مراقبت و تغذیه مطلوب  مادر در دوران بارداری آغاز می شود. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی بسیاری از ناخوشی های جسمانی و رفتاری دوران بزرگشالی ریشه در کودکی به خصوص 1000 روز طلایی دارد. این 1000روز از زمان بارداری مادر شروع شده و تا 2 سالگی کودک ادامه می یابد.(270 روز بارداری ، 365 روز سال اول تولد و 365 روز سال دوم تولد) کودکانی که از مراقبت مطلوب برخوردارند در آموزش و سایرخدمات اجتماعی از بقیه جلوتر هستند توان تولید بیشتری دارند و به قانون بیشتر احترام می گذارند. لذا هزینه های آینده برای آموزش – بهداشت و هزینه های اجتماعی کاهش خواهد یافت و سرمایه های اجتماعی فزونی می یابد.

برنامه مذکور، مراقبت کودک به ظاهر سالم یا مستعد بیماری است که هنوز نشانه های بیماری در آنان مستقر نشده است. در حقیقت هدف این برنامه طراحی نظام غربالگری استاندارد مراقبت کودکان صفر تا پنج سال با استفاده از نشانه های بالینی و اجرای آن می باشد.

توجه خاص به تکامل آنها در سنین زیر 8 سال و به ویژه زیر 5 سال از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بدین لحاظ برنامه ای تحت عنوان مراقبت کودک سالم کمتر از 5 سال، به منظور پیشگیری از بیماری با استفاده از نشانه های بالینی از طرف اداره کودکان پیشنهاد و به مرحله اجرادرآمد.

مراقبت های ادغام یافته ناخوشی های اطفال( مانا )

هرساله چندین میلیون کودک زیر5سال درکشورهای درحال توسعه به علت بیماریهای شایع دوران کودکی می میرند که بخش عمده ای ازاین مرگها دراولین سال تولد رخ میدهد وبه علت عفونتهای حادتنفسی،اسهال،سوءتغذیه ویا ترکیبی ازآنها می باشد که با تشخیص ودرمان صحیح ومناسب قابل پیشگیری است .دراین میان مطالعات متعددی نشان می دهد که سوءتغذیه به طورمستقیم یاغیرمستقیم ، مسئول حدود نیمی ازمرگهای کودکان زیر5سال درجهان است .این نقش درکشورهای کمترتوسعه یافته بخش بیشتری ازعلل زمینه سازمرگ ومیرکودکان را شامل میشود.قطع زودرس تغذیه انحصاری با شیرمادر، استفاده ازموادغذایی نامناسب بدون توجه به ارزش غذایی آنها روشهای نادرست تغذیه کودک به خصوص در جریان بیماری وبی اشتهایی، عدم توانایی بلع ویا استفراغ دردوران بیماری ازعلل عمده ای هستندکه تغذیه کودک دراین دوران رامختل ساخته وزمینه سازتشدید بیماری ویا تأخیردربهبودمی شوند.

مانا به عنوان مناسب ترین راهکار در جهت کاهش مرگ و میر کودکان در کشور های در حال توسعه توصیه شده است. این راهکار مداخلاتی برای پیشگیری و کاهش بروز بیماری یا مرگ ناشی از شایع ترین بیماری های کودکان و ارتقا سطح سلامت کودکان در کشور است. مداخلات طراحی شده در مانا سه هدف عمده را دنبال می کنند که شامل:

- بهبود مهارت های ارائه دهندگان خدمت در زمینه نحوه برخورد با کودک بیمار

- بهبود در سیستم بهداشتی و درمانی به منظور درمان موثر کودک بیمار

- بهبود عملکرد خانواده و جامعه

در این مدل وقتی یک کودک بیمار به هر دلیل به پرسنل ارائه دهنده خدمت مراجعه کند، توقع می رود به درستی بیماری وی تشخیص داده شود و درمان مناسب را به مدت و میزان کافی دریافت کند و سپس در صورتی که نیاز به پیگیری باشد در موعد مقرر مراجعه کند. نکته اصلی در این استراتژی تاکید بر روی مهم ترین علل مرگ و میر کودکان است. در این برنامه ارزیابی درست بیماری های شایع و خطرناک، وضعیت تغذیه و واکسیناسیون، انجام مداخلات لازم و موثر، تقویت مشاوره با مادر و خدمات پیشگیری کننده طراحی گردیده است.

ترویج تغذیه با شیرمادر

شروع تغذیه با شیر مادر در اولین ساعت زندگی موجب ادامه حیات نزدیک به یک میلیون کودک می شود. شیر مادر در کاهش بیماریهای مزمن بزرگسالی از جمله: بیماریهای قلبی و عروقی، پرفشاری خون، سرطانها و دیابت نقش مهمی دارد. موفقیت در شیردهی تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد و مراقبت ها و حمایت های لازم باید در مراحل مختلف قبل وحین بارداری، بلافاصله پس از زایمان و در مراحل حساس روزهای اول تولد به عمل آید و پس از آن مشاوره کارکنان بهداشتی و درمانی با مادر برای حل مشکلات شیردهی و به ویژه تحکیم اعتماد به نفس او نسبت به کفایت شیرش برای تغذیه شیرخوار، جلب حمایت خانواده در ایجاد آرامش و محیط مناسب برای شیردهی مادر، وجود قوانین حمایتی برای بازگشت مادر به محل کارپس از زایمان، انتقال نکات کلیدی توسط رسانه ها و عدم تبلیغات گمراه کننده تغذیه مصنوعی از عوامل مؤثر در موفقیت شیردهی مادر می باشد

مراقبت های تکاملی اوان کودکی(ECD)

وضعیت زندگی در طول دوران شیرخواری و ابتدای کودکی تأثیر قابل توجهی بر تکامل کودک دارد. شیرخواران و کودکانی که دارای مشکلات فیزیکی (جسمانی) یا محیطی هستند برای آن که تکامل مطلوب و مناسبی داشته باشند نیازمند توجه ویژه ای هستند. این کودکان نسبت به سایر اطفال بیشتر به اختلالات تکامل یا تأخیر تکامل دچار می شوند و این امر خود زمینه ساز بروز انواع و درجات مختلفی از معلولیت های حرکتی، ذهنی، گفتاری، شنوایی و بینایی در آن ها می شود. برای پیشگیری از این امر لازم است با تشخیص زودرس مشکلات آن ها و انجام مداخلات به موقع، از بروز تأخیر یا اختلال تکامل جلوگیری کنیم. هدف ما این است که با یک برنامه غربالگری مناسب، کودکانی که روند تکاملی غیرطبیعی دارند را سریع تر تشخیص دهیم تا بتوانیم با مداخله به موقع در جهت اصلاح یا کاهش مشکلات این کودکان گام برداریم و نهایتاً از بروز معلولیت پیشگیری کنیم.

برنامه های ادغام یافته تکامل دوران ابتدایی کودکی، فرصت فوق العاده ای جهت اجتناب یا تعدیل مشکلات تکامل و فراهم آوردن منافع پایا برای فرد و جامعه را ایجاد می نمایند.برنامه های مراقبت و تکامل ابتدای کودکی، سبب بهبود وضعیت عدالت می شوند و با فراهم آوردن "آغازی منصفانه" برای کودکان، این امکان به وجود می آید که بی عدالتی های اجتماعی، اقتصادی و جنسیتی مرتبط تعدیل گردند. می توان با همکاری، برخورداری مادران، کودکان و نوزادان از خدمات اساسی با کبفبت را تضمین کرده، وضعیت سلامت و تغذیه آنان را بهبود بخشیده و بقای کودکان را در مرکز تلاش های جهانی برای پیشرفت بشریت جای داد.

نظام مراقبت مرگ کودکان 1 تا 59 ماهه

یکی از مؤلفه های مهم در برنامه ریزی های مربوط به سلامت در هر جامعه، آمار و علل مرگ و میر در آن جامعه است. شناسایی الگو و علل بروز مرگ و مقابله با عوامل مسبب آن، یکی از مناسب ترین راهبردها برای تأمین سلامت و کاهش مرگ های زود هنگام و در نهایت افزایش طول عمر توأم با سلامتی بشر است. دراین میان مرگ کودکان زیر 5 سال از جایگاه و اهمیت ویژه ای برخورداراست. بررسی مرگ های کودکان زیر 5 سال به منظور شناسایی علل بروز مرگ، عوامل قابل اجتناب و طراحی و اجرای مداخلات برای پیشگیری از وقوع مرگ های مشابه، از مهمترین راهکارهایی است که می توان برای کاهش مرگ در این گروه سنی انجام داد و برای رسیدن به این مهم نیازمند برنامه ریزی، هماهنگی بین بخشی و طراحی مداخلات و اجرای دقیق آن برای کاهش مرگ و میر کودکان زیر 5 سال هستیم.

برنامه سلامت میانسالان

به طور قراردادی دوره سنی 59-30سالگی در نظام سلامت ایران دوره میانسالی نامیده شده است. در این دوره از زندگی، افراد با تغییرات مختلف فیزیولوژیکی و جسمانی، شناختی و اجتماعی مواجه می شوند.

هدف نهایی برنامه سلامت میانسالان، کاهش مرگ زودهنگام، افزایش امید به زندگی وارتقاء سطح سلامت میانسالان است که درچارچوب دست یابی به اهداف واسطه ای زیردنبال می شود:

- کاهش موارد مرگ میانسالان درچارچوب تعهدات بین المللی وملی برای کاهش مرگ زودهنگام

- کاهش باربیماریها ومشکلات شایع دوران میانسالی (بیماریهای قلبی عروقی، بیماریهای سرطانی، بیماریهای عضلانی اسکلتی، بیماریهای تغذیه ای، بیماریهای ریوی، حوادث، بیماریهای ادراری تناسلی واختلالات روانی )

- کاهش عوامل خطروکنترل عوامل خطربیماریها

- توانمند سازی میانسالان در راستای افزایش سوادسلامت وسازماندهی خودمراقبتی آنان

خدمات سلامت میانسالان

مراقبت های ادغام یافته میانسالان با رویکرد پیشگیری از مرگ 70-30 سال ، تأکید بر پیشگیری از بیماریها و مخاطرات شایع دوران میانسالی بر اساس اولویت های سلامت این گروه در زمینه عوامل خطر، بیماریهای غیرواگیر، بیماریهای واگیر، سلامت روانی و جنسی از طریق خدمات زیر انجام می گیرد.

·         تشخیص و کنترل عوامل خطر

·         تشخیص و درمان صحیح و به موقع  اختلالات و بیماریها

·         پیشگیری از بروز عوارض و ناتوانیهای احتمالی

·         درمان عوارض ایجاد شده بر اساس دستورالعمل ها

·         آموزش صحیح به فرد و خانواده و جامعه برای توانمند سازی گروه هدف

·         ارجاع به موقع به سطوح بالاتر یا هم سطح

·         پیگیری پسخوراند ارجاع