معاونت بهداشت

جمعیت ، ازدواج وفرزندآوری سالم

براساس مطالعات انجام شده و نیز اطلاعات حاصل از سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1390، میزان باروری کلی در کشور به 1.8 یعنی کمتر از 1.2 فرزند به ازای هر زن کاهش یافته است، این میزان نشان دهنده متوسط تعداد فرزندان زنده متولد شده از هر زن در طول دوره فرزندآوری است (یعنی تعداد فرزندانی که جانشین والدین می شوند).در استان قم این شاخص برابر2می باشد.
تحقیقات نشان می دهد میزان باروری کلی که نشان دهنده متوسط تعداد فرزندان زنده متولد شده از هر زن در طول دوره فرزند آوری است، در سال 1390، در ایران 8/1 و در استان قم برابر 2 می باشد. این شاخص نشان دهنده تعداد فرزندانی است که جانشین والدین می شوند و برای ثبات جمعیت یک کشور حداقل باید1/2 باشد.
کشور ایران در دوره پنجره جمعیتی
کشور ما در حال حاضر در وضعیت پنجره جمعیتی قرار دارد. پنجره جمعیتی وضعیتی است که تعداد افراد سنین فعال (15 تا 64 سال) بیشتر از سایر گروه های سنی باشد و در تاریخ جمعیتی یک ملت معمولاً با فواصل بسیار طولانی تکرار می شود و عمر کوتاهی دارد. پنجره جمعیتی اگر به درستی هدایت شود می تواند فرصتی منحصر به فرد و طلایی باشد که می توان از آن برای ایجاد زیرساخت هایی در جهت ارتقاء فرهنگ، علم، تربیت و تولید نیروی انسانی صالح و سالم استفاده کرد که در نهایت به توسعه کشور به نحو شایان توجهی کمک خواهد نمود.

ایران و مشکلات ناشی از کاهش نرخ باروری کلی
با توجه به روند کاهش تدریجی باروری و کاهش نرخ باروری کلی، کشور ایران در آینده جمعیتی خود با مسائل و چالش های زیر روبرو خواهد بود:
- کاهش میزان باروری و تجدید نسل
- کاهش حجم کل جمعیت
- بحران کاهش نیروی کار
- افزایش مهاجرت های بین المللی و تغییرات هویتی و فرهنگی
- بحران ساختاری خانواده
- شکاف های نسلی و بهم خوردن توازن جمعیت نسل ها
- جمع شدن چترهای حمایتی خانواده از سالمندان
- کاهش تدریجی سرمایه اجتماعی
- چالش ها و فرصت های اقتصادی
- چالش های سیاسی – امنیتی
ازدواج ورشد جمعیت
ازدواج یکی از مهمترین تصمیم ها و اقدامات در زندگی هر فرد به شمار می رود. بدیهی است که یک ازدواج مناسب و تشکیل خانواده متعالی علاوه بر اهمیت فردی، دارای نقش سازنده در جامعه بوده و باید همه مساعی را به کار برد تا ازدواج مناسب با در نظرگرفتن کفو بودن همسران و هم خوانی فرهنگی ترویج گردد. کسب مهارت های لازم برای انتخاب همسر به ویژه در سال های انتهایی دبیرستان و دوره دانشجویی و تامین مهارت های برقراری ارتباط عاطفی، فرهنگی، زناشویی در خانواده نیز از موضوعات مهم مورد تاکید برای تشکیل و تحکیم بنیان خانواده است. ازدواج مقدمه تشکیل خانواده است و باروری و فرزندآوری نیز محصول ازدواج است. پس با افزایش میزان ازدواج -مشروط بر ازدواج صحیح و مناسب که باعث حفظ کیان خانواده و  نشاط و بالندگی بوده و منجر به طلاق رسمی یا عاطفی نشود- می توان گفت نرخ باروری نیز زیاد می شود.
پیامبر اکرم (ص) می فرماید: هریک از شما که تصمیم گرفت ازدواج کند، دو رکعت نماز بخواند....و بگوید: خدایا به من همسری عطا فرما که هرگاه یاد خدا نمودم مرا یاری کند و اگر خدا را فراموش کردم به من یادآوری نماید. (بحارالانوار، جلد103)
براساس اطلاعات منابع متفاوت، بیش از یازده میلیون نفر دختران و پسران در آستانه ازدواج در کشور وجود دارند. بخش قابل توجهی از آنان در حال پشت سر گذاردن سنین مناسب ازدواج و باروری هستند.
 در واقع ازدواج این جمعیت باعث به وجود آمدن بالغ بر  5.5 میلیون خانوار می گردد. بخش قابل توجهی از این جمعیت را گروه سنی 20 تا 24 سال تشکیل داده است که در واقع در حال سپری نمودن بهترین سنین باروری هستند.
از سوی دیگر سیر افزایش آمار طلاق در جامعه به ویژه در 5 سال اول ازدواج که بهترین سنین باروری است، طول مدت فرزندآوری را کاهش می دهد. طلاق نه تنها کاهش باروری را در پی دارد بلکه باعث تحت الشعاع قرار دادن تعلیم و تربیت و سلامت کودکان طلاق می شود. حتی در طلاق عاطفی نیز با اینکه زن و مرد زیر یک سقف مشترک زندگی می کنند ولی فاقد هرگونه صمیمیت و فضای خوشایند برای زندگی هستند. در چنین حالتی حتی در صورت فرزندآوری با تداوم تعارضات نمی توان انتظار پرورش فرزند صالح را در خانواده داشت.

تک فرزندی یک چالش جدی
براساس یک پژوهش انجام شده 3/28 درصد از جامعه مورد مطالعه دارای یک فرزند بودند. اگرچه سن افراد تک فرزند کمتر از سایرین بود، ولی نکته مهم افزایش درصد تک فرزندی با افزایش سطح تحصیلات زن و مرد بود.
به جز تحصیلات عوامل اجتماعی دیگری مثل شهرنشینی، اشتغال، تغییر سبک زندگی و رفاه و مسائل اقتصادی و تغییر نگرش باروری نیز از عوامل مهم کاهش تعداد فرزندان هستند.
عوارض تک فرزندی:
•    به هم خوردن توازن و تعادل نسلی
•    تمایل بیشتر به بازی ها و سرگرمی های انفرادی و کمرنگ شدن همبستگی اجتماعی
•    افزایش احتمال طلاق در نسل آینده در صورت تربیت نادرست
•    افزایش احتمال انزوای والدین در سنین پیری
•    بالاتر بودن احتمال افسردگی اجتماعی، اضطراب، وابستگی بین فردی
•    در فرهنگ ایرانی مناسبات خانوادگی و دوستی دارای ارزش بالایی است. با بالا رفتن احتمال ازدواج دو تک فرزند با یکدیگر، محروم نمودن فرزند این زوج از داشتن دایی، خاله، عمو و عمه سبب کم رنگ شدن کارکرد اجتماعی-عاطفی خانواده در مفهوم وسیع ، و به هم خوردن تدریجی هنجارهای خانواده ایرانی می شود
•    توجه بیش از حد پدر و مادر
•    عدم امکان تعامل فرزند با فردی بنام  برادر و خواهر

مقام معظم رهبری: جمعیت جوان و با نشاط و تحصیل کرده و باسواد کشور امروز یکی از عامل های مهم پیشرفت کشور است.