معاونت بهداشت

بسمه تعالی

تک‌فرزندی خوب است یا بد؟

همه می‌گویند یک بچه دیگر هم داشته باشید. نمی‌دانم چه‌ کنم. این‌ها حرف‌های پدر و مادر یک فرزند تنهاست. برخی معتقدند به دلیل کمتر بودن هزینه‌ها، نبود اختلاف بین خواهرها و برادرها و وجود آرامش در خانه ،کنترل راحت تر تک فرزند و رسیدگی بیشتر به فرزند و غیره .با وجود نظرات مختلف در این خصوص ، لازم است با آموزش وارائه مطالب علمی به خانواده ها ایشان را در تصمیم گیری آگاهانه ومسئولانه در خصوص  تعداد فرزندانشان راهنمایی شوند ، تا جامعه ما در آینده به غیر از پیر شدن جمعیت با مسائل روحی- روانی واختلالات رفتاری واجتماعی روبرو نباشد.
ویژگی های تک ‌فرزندها
بسیاری از تک فرزندها نمی‌توانند ناامیدی‌ها و فشارهای روانی را تحمل کنند. چنانچه توهینی به آنها شود، بی‌آنکه قصد و غرضی در کار باشد، این توهین را رفتاری عمدی و به پشتوانه نیتی خاص تفسیر می‌کنند. چنانچه از مساله‌ای رنجیده خاطر شوند، این حالت را تا مدت‌های طولانی در درون خود زنده نگاه می‌دارند. آنها فقط به برقراری روابطی علاقه‌مندند که دربرگیرنده منافع آنان باشد و احساسات‌شان را نیز جریحه‌دار نکند. آنها ممکن است ناراحتی‌های خود را برای دیگران بیان نکنند و فردی درون گرا شوند. در ضمن، در هنگام طلاق و جدایی والدین، تک فرزندان، بیشتر تحت تاثیر مشکلات روانی قرار می‌گیرند. کودک تک‌فرزند در خانواده‌ای رشد می‌کند که افراد بالغ در آن حضور دارند و کودک دیگری نیست که بتواند با او ارتباط برقرار کندکودک تک فرزند به طور کامل مورد توجه و علاقه والدین است. این عامل سبب می‌شود کودک احساس کند شخصی مهم است. تک فرزندی چنان است که می‌گوید من دوست دارم تنها فرزند خانواده باشم. هیچ رقیبی نداشته باشم و کسی حسادت مرا تحریک نکند. نیاز نباشد با کسی دعوا کنم تا بتوانم وسیله‌ای را که دوست دارم، تصاحب کنم.
معایب تک‌فرزند بودن
یکی از معایب تک فرزند بودن، تأثیر آن بر مراحل رشد کودک است. این کودکان کسی را ندارند تا با او رقابت یا بازی و دعوا کنند. آنها دوست و همدمی در منزل ندارند بنابراین برخی از احساسات را تجربه نمی‌کنند و فرصتی برای کنترل و مدیریت آنها نخواهند داشت. اگر والدین، مراقبتی افراطی از تک فرزند خود به عمل آورند و او را به فردی ضعیف و کم تحمل تبدیل کنند، فرزندشان از دیگران نیز انتظار خواهد داشت با او چنین رفتاری داشته باشند که این موضوع ناتوانی او را شدت خواهد بخشید.
اگر والدین اجازه ندهند فرزندشان با احساسات سخت و ناراحت کننده رو به رو شود یا امکان آشکار کردن این نوع احساسات را برای او فراهم نکنند، تحمل وی در برابر این نوع احساسات کم خواهد شد.
تمایل والدین به حمایت از تنها فرزندشان، مانع از آن می‌شود که او عواقب اشتباهات خود را بیازماید و مسوولیت عمل خود را بپذیرد. آنها هیچ گاه در مقام انتقاد از فرزندشان بر نمی‌آیند، با او مخالفت نمی‌کنند و همواره تسلیم خواسته‌های او می‌شوند تا از این طریق مانع ناراحت شدن او شوند. فرزند را با روحیه حساس و ضعیف تربیت می‌کنند. هرچه حمایت آنها از تنها فرزندشان بیشتر شود، قدرت و تحمل وی در رویارویی با مشکلات کاهش می‌یابد و از این رو بسیار شکننده و آسیب‌پذیر می‌شود. در چنین روابط حساس و پر اضطرابی است که تک فرزند از آزمودن احساساتی که در روابط بین خواهر و برادر شکل می‌گیرد، محروم می‌ماند. در خانواده‌های تک فرزند، والدین و فرزندان هر دو احساس می‌کنند نیاز شدیدی به یکدیگر دارند. پس ناگزیر به مراعات یکدیگر هستند.
متاسفانه ‌ساختار اجتماعی و فرهنگی خانواده‌ها در عصر حاضر به گونه‌ای است که آمادگی لازم در کودکان برای ‌برقراری ارتباط با محیط هایی خارج از منزل به وجود نمی‌آید و کودکان با اکثر محیط‌های اجتماعی بیگانه و ناآشنا ‌بوده و در برقراری ارتباط جدید احساس ضعف می‌کنند. این مساله می‌تواند مشکلاتی مانند استرس و نگرانی در کودک، امتناع از رفتن به مدرسه و یا فرار ‌از مدرسه و نیز مجبور کردن والدین برای ماندن در کنار او و در محیط مدرسه را در پی داشته باشد.
برخورد بزرگانه با کودک سبب می‌شود جلوی بچگی کردن او گرفته شود. وابستگی شدید والدین به تک فرزند (این وابستگی سبب اضطراب تک فرزند می شود وهمیشه نگران است که اگر صدمه ای به او برسد، والدین دچار لطمة روحی شدید خواهند شد)، حساسیت فراوان والدین دربارة رفتار وگفتار تک فرزند که او را به رفتار و گفتاری نامطلوب می کشد (در اصطلاح لوس شدن)، ارتباط کمتر با همسالان و به جهت نبودن برادر و خواهری در منزل از ایجاد ارتباط با همسالان خجالت می کشد.
زندگی ماشینی باعث شده تا برخی زوج‌ها به داشتن تنها یک فرزند در زندگی خود بسنده کنند .با وجودمشکلات عنوان شده چگونه می‌توان این مشکلات را حل کرد.
-مشکلات وراهنماییها :
1-تنهایی:کودک تنها در برقراری ارتباط با دیگران دچار مشکل می‌شود و ممکن است حسود شود . چه باید کرد؟ فرصت‌های زیادی برای کودک خود(در سنین قبل از دبستان) بوجود بیاورید تا با بچه‌های همسن ارتباط داشته باشد. دعوت از دوستانی که کودک دارند و یا فرستادن بچه به مهدکودک بهترین راه حل است. همچنین پس از اینکه فرزند شما وارد مدرسه شد ارتباط او با همسالانش را همواره حفظ کنید . مثلا با بچه‌های همسایه ارتباط داشته باشد و یا او را در کلاسهای مختلف ثبت‌نام کنید. سعی کنید با بستگان و خانواده‌هایی رفت و آمد داشته باشید که فرزند همسن فرزند شما دارند .

2-رشد سریع:
تک فرزند به دلیل زندگی در یک محیط بزرگسال از لحاظ روحی و روانی بسیار سریعتر رشد می‌کند و دنیا را از دید بزرگسالان می‌بیند . چه باید کرد؟ شما و همسرتان باید کمتر به فرزندتان به عنوان تنها همدم خود وابستگی داشته باشید. والدین باید همیشه والدین فرزندشان بمانند نه همدم او .

3-توقعات بالا:
علت تک فرزندی بسیاری از خانواده‌ها تجمیع تمام امکانات رفاهی برای تنها فرزند خانواده‌ است. با وجود اینکه تجمیع امکانات برای یک بچه احتمال موفقیت وی را بسیار بالا می‌برد اما به موازات آن ممکن است توقعات والدین از فرزند خود را نیز افزایش بدهد . همین موضوع باعث خواهد شد تا فرزند برای موفق شدن و انجام کارهای بزرگ زیر فشارهای روحی و روانی له شود  چه باید کرد؟ کوچکترین کارهای فرزند خود را زیر ذره بین قرار ندهید. اجازه بدهید که وی حریم خصوصی و هویت مستقل برای خود داشته باشد. او باید احساس کند که شما به خاطر همان چیزی که هست دوستش دارید و توقعات غیر معمول از وی ندارید . در فواصل زمانی مشخص با معلمان وی مشورت کنید. آنها می‌دانند که توانایی‌های فرزند شما تا چه حدی است. در صورت آگاهی از این توانایی‌ها دیگر انتظارات غیر معقول از آنها نخواهید داشت .

4-سرخوردگی:
با توجه به اینکه تک فرزند، کانون تمام توجهات و محبت‌های والدین در طول زندگی است به همین دلیل تا زمان ورود به دنیای خارج از خانه همه چیز را بر وفق مراد می‌بیند. اما به محض ورود به این دنیای جدید دچار سرخوردگی می‌شود چون همه چیز دیگر بر وفق مراد او نخواهد بود . چه باید کرد؟ به فرزند خود بیاموزید که ممکن است در زندگی با ناکامی‌و مسائل زیادی مواجه شود که بر وفق مرادش نیستند. اما از همه مهمتر درخواست‌های فرزند خود را به سرعت اجرا نکنید. به او یاد بدهید که باید برای رسیدن به هدفش تحمل داشته باشد و صبر کند چون دنیای خارج از خانه هم اینگونه است.
تک فرزندی سبب کوچک شدن خانواده‌ها می‌شود و مشکلات جبران ناپذیری را برای خانواده‌ها به همراه می‌آورد. کارشناسان معتقدند تربیت شدگان خانواده‌های گسترده شاید در دوران کودکی مشکلی احساس کنند، اما در دوران بزرگسالی خواستار مراودات اجتماعی شده و در صورت عدم برخورداری از چنین مسئله‌ای دچار خلأ روانی و عاطفی می‌شوند و با آسیب‌های اجتماعی متعددی روبرو خواهند شد. انتخاب سبک تک فرزندی برای زندگی ،خانواده‌ها را به سمت کوچک شدن پیش می‌برد و دنیای بدون عمه و خاله و.. را برای آیندگان به همراه دارد.