معاونت بهداشت

آقای سجادی کارشناس سلامت دهان و دندان مرکز بهداشت درباره فلورايد و نقش آن در سلامتي دندان ها توضیحاتی ارائه داده اند که شرح آن در اینجا می آید:

فلورايد چيست؟

فلورايد، تركيب طبيعي  عنصر فلوئور مي باشد كه در طبيعت به وفور يافت مي شود. فلوئور (F) يكي از عناصر غيرفلزي است كه معمولاً به صورت تركيب با كلسيم (caF2) ديده مي شود.

براي قرن ها، بشر از نقش فلورايد در تقويت استخوان ها و دندان ها غافل بود و تا اينكه در اوايل قرم بيستم براي نخستين بار يك دندانپزشك آمريكايي به خواص فلورايد پي برد و از آن پس مطالعات و تحقيقات بيشماري در زمينه شناخت خواص و اثرات مفيد فلورايد انجام شده و امروزه از اين ماده طبيعي به عنوان بهترين و موثرترين روش براي حفظ سلامت دندان ها استفاده مي شود.

سازمان بهداشت جهاني (WHO) نيز مردم كشورهاي مختلف جهان را به استفاده مناسب و دقيق از اين ماده طبيعي جهت تقويت دندان ها، توصيه مي نمايد.

منابع فلورايد: 

فلورايد در آب رودخانه ها، چشمه ها به طور طبيعي وجود دارد و همچنين اين ماده در بعضي غذاها مانند غذاهاي دريايي (ماهي، ميگو و ... )، شير و لبنيات ديگر، چاي و گردو موجود مي باشد.

متابوليسم فلورايد:

يون هاي فلورايد از طريق آب، غذا يا هوا وارد بدن مي شوند. ذرات فلورايد استنشاق شده تقريباً به طور كامل به سرعت از طريق مجاري تنفسي ريه جذب خون مي شوند. فلورايدي كه از طريق آب يا غذا وارد بدن مي شود از راه لوله هاي گوارشي جذب خون مي گردد. تركيبات نسبتاً ‌محلول مانند سديم فلورايد تقريباً به طور كامل جذب شده در صورتي كه تركيبات نسبتاً‌ نامحلول مثل فلورايد موجود در استخوان ها (فلوئور آپاتيت) به مقدار كمي جذب مي گردند.

حضور عناصري مانند كلسيم، آهن و منيزيم با تشكيل تركيبات نامحلول ياكم محلول با فلورايد، مانع جذب آن شده يا از جذب آن مي كاهند. فلورايد از راه پوست نيز به مقدار خيلي كم جذب مي شود.

فلورايد جذب شده در نسوج كلسيفيه جايگزين مي گردد و جذب آن در سمان دندان از همه جا بيشتر است و پس از آن به ترتيب استخوان، عاج و مينا قرار دارند. راه اصلي دفع فلورايد از كليه ها است. البته مقاديري نيز از طريق مدفوع، بزاق و شير و ترشحات غدد اشكي دفع مي گردد.

مكانيسم اثر فلورايد:

فلورايد به دو روش سيستميك و موضعي مصرف شده و باعث اثرات زير مي گردد:

1. افزايش تراكم مينا و عاج، از طريق تغيير در تركيب ساختمان آنها و پركردن فضاهاي خالي موجود در ساختمان آنها

2. پديده دوباره معدني شدن: فلورايد به طور پيوسته يون هاي كلسيمي را كه در اثر توليد اسيدهاي آلي از مينا و عاج برداشته مي شوند، دوباره به جاي خود (در ساختمان دندان) بر مي گرداند و مانع تخريب نسوج دندان مي شود.

3. خاصيت ضد ميكروبي: فلورايد مانند كلر، يك ماده ضد ميكروبي است. فلورايد موجود در پلاك دنداني و بزاق باعث از بين رفتن يا غيرفعال شدن باكتري هاي پوسيدگي زا مي گردد.

4. فلورايد باعث كاهش حلاليت مينا در اسيدهاي حاصل از فعاليت باكتري هاي پوسيدگي زا مي گردد.

5. تعيير شكل در دندان ها: فلورايد باعث مي شود شيارهاي عميق موجود در سطح جونده دندان ها كاهش يافته در نتيجه باعث كاهش نقاط مستعد پوسيدگي در دندان ها مي گردد.

6. كاهش انرژي سطحي مينا: اين خاصيت فلورايد باعث كاهش چسبندگي پلاك دنداني به سطوح دندان ها و راحت كنده شدن آن مي گردد.

مقدار ايده آل فلورايد براي دستيابي به اهداف موردنظر در تقويت دندان ها 7/0 تا 2/1 PPM تعيين شده است.

مثلا ميزان مناسب فلورايد در آب آشاميدني يك ميلي گرم، در يك ليتر آب است (هر PPM برابر است با يك واحد در ميليون) البته مقدار ايده آل فلورايد بستگي به ميزان آب مصرفي دارد و لذا تابع درجه حرارت محيط مي باشد. در ضمن با افزايش غلظت از 2/1 تا 4/3 فلورايد تفاوتي در كاهش ميزان پوسيدگي ديده نشده است، پس اينطور نيست كه هر چه فلورايد را بيشتر كنيم دندان مقاوم تر شود. نكته ديگر اينكه اثر فلورايد برگشت پذير بوده و مصرف آن بايست تداوم داشته باشد.

مقدار مناسب فلورايد در افراد مختلف:

مقدار مناسب فلورايد در افراد به عوامل زير بستگي دارد:

1. ميزان فلورايد موجود در آب آشاميدني محل سكونت

2. سن كودك: برخي از سازمان هاي بين المللي كودكان را از نظر نياز به مصرف فلورايد به سرگروه سني تقسيم كرده اند: زير دوسال، 2 تا 3 سال، و 3 سال و بالاتر از سه سال جامعه دندانپزشكي امريكا توصيه مي كند والدين مصرف مكمل هاي فلورايد را براي اطفال خود از سنين 6-5 ماهگي آغاز كنند زيرا در اين سنين دندان هاي شيري در حال رشد و تكامل بوده و به شدت تحت تأثير فلورايد مصرفي قرار مي گيرند. 

3. مقدار فلورايد مصرفي از طرق ديگر: مثلاً‌ مصرف  مواد غذايي كه فلورايد بالايي دارند مثل ماهي، چاي و ...  گرچه فلورايد در هر سني موثر است ولي بهترين سن، دوران كودكي مي باشد زيرا اولاً دندان هاي شيري و دائمي در حال رشد و تكامل بوده و فلورايد مي تواند مستقيماً در ساختمان دندان شركت نموده و موجب استحكام نسوج دنداني گردد، ثانياً‌ دندان ها در سنين كودكي از نظر بروز پوسيدگي بسيار حساس هستند.

4. ميزان استعداد دندان ها به پوسيدگي: بعضي كودكان به دلايل مختلف دندانهايشان شديداً‌ مستعد پوسيدگي است مثل كودكاني كه از شيشه شير استفاده كرده اند. به اين گروه كودكان در معرض خطر (High Risk) مي گويند كه اين كودكان نياز به فلورايد بيشتري دارند و بايد از تركيبات مختلف فلورايد به طور همزمان استفاده كنند مانند دهان شويه فلورايد و فلورايدتراپي موضعي توسط دندانپزشك يا بهداشتكار دهان و دندان.

روش هاي استفاده از فلورايد:

1. روش سيستميك 2. روش موضعي

1.روش هاي سيستميك:

الف: افزودن فلورايد به آب آشاميدني: بهترين روش بوده و مقدار آن بايد PPM 1 باشد. با اين مقدار فلورايد 40 تا 50 درصد كاهش پوسيدگي در دندان هاي شيري و 50 تا 60 درصد در مورد دندان هاي دائمي گزارش شده است. 

در سال 1945 ناحيه Grand Rapids در آمريكا اولين منطقه اي بود كه به صورت مصنوعي داراي آب با فلورايد PPM1 گرديد. پس از آن در بسياري از شهرهاي دنيا آب فلورايده گرديد كه بزرگترين شهر، بيرمنگام در انگلستان بود. مطالعات نشان داده است كه آب داراي فلورايد (PPM1) هيچگونه عوارض جانبي ندارد. 

فوايد افزودن فلورايد به آب از جهات مختلف قابل بررسي است. آناليزهاي آماري كاهش نياز به درمان هاي دندانپزشكي، صرفه جويي فراوان در نيروي انساني و منابع مالي را مشخص كرده اند. همچنين كاهش فراوان در كشيدن دندان كودكان مشاهده شده است.

بر مبناي مطالعاتي ار اسكاتلند مشخص گرديد كه قطع فلورايد آب آشاميدني، حتي اگر خمير دندان فلورايددار نيز استفاده شود، موجب افزايش ميزان پوسيدگي مي گردد. بنابراين در نياز به فلورايده كردن آب ترديدي وجود ندارد.

زدن فلورايد به آب آشاميدني:

ارتباط بين فلورايد آب آشاميدني و كاهش ميزان پوسيدگي در بيش از 95 تحقيق در 21 كشور از جمله انگلستان تأييد شده است و مشخص شده كه وجود فلورايد با ميزان PPM1 در آب آشاميدني در مقايسه با مناطق بدون فلورايد موجب كاهش 50 تا 60 درصد از پوسيدگي دنداني مي گردد. جالب است بدانيم كه مخارج تأمين فلورايد آب آشاميدني براي تمام عمر يك شخص به مراتب كمتر از مخارج معالجه يك دندان پوسيده مي باشد.

بيشترين تأثير فلورايد به طور سيستميك در طي زمان تشكيل مينا است.

ب: افزودن بعضي مواد غذايي مثل نمك

ج: فلورايد تكميلي به صورت دارو: فلورايد به صورت دارو فقط وقتي تجويز مي شود كه آب آشاميدني ناحيه كمتر از PPM 7/0 فلورايد داشته باشد. دوز فلورايد تكميلي ارتباط با سن بيمار و مقدار فلورايد آب آشاميدني دارد.