معاونت بهداشت

شعار روز ملی سل در سال 1402: ما سل را شکست خواهیم داد.

در کشور عزیزمان ایران ، روز 23 مهرماه به نام روز ملی مبارزه با سل نامگذاری شده است. هر ساله در سطوح مختلف ملی ، منطقه ای و شهرستانی ، ضرورت مبارزه با بیماری سل یادآوری و با بسیج همه امکانات در مهار این بیماری برتلاش هایمان می افزاییم. از موضوعات مهمی که در روز ملی مبارزه باسل به آن پرداخته می شود ، اطلاع رسانی درزمینه تعهدات بین المللی کشورمان به مجامع بین المللی و تلاش برای جلب مشارکت همه جانبه جهت برآورده کردن این تعهدات و دستیابی بهنگام به اهداف جهانی بوده واز اهم این تعهدات، دستیابی به کاهش 90 درصدی میزان بروز سل و کاهش 95 درصدی میزان مرگ ومیر ناشی از سل تا سال2035 و نهایتا حذف سل تا سال 2050 میلادی است.

سل یک بیماری عفونی واگیردار می باشد . بیماری سل از سال های بسیار دور وجود داشته و افراد بسیار مشهوری نیز در دنیا به این بیماری مبتلا شده اند. این بیماری از قدیم در کشور ما شناخته شده بود. در گذشته به اشتباه تصور می کردند که نفرین کسی و یا شدت غم و غصه علت اصلی ابتلا به بیماری سل است.

در کتاب های غربی به این بیماری توبرکولوز (Tuberculosis) و به اختصار «تی بی» (TB) گفته می شود. بیماری سل یکی از مهمترین بیماریهای عفونی قرن حاضر می باشد که توانائی درگیر نمودن کلیه ارگان های بدن را دارد ولی ریه ها بیشتر به سل مبتلا می شوند. از سال 1982 همه پزشکان دنیا معتقد بودند که این بیماری تا سال 2000 کنترل و بحث آن فقط محدود به کتب پزشکی خواهد بود، ولی این امید ده سال بیشتر به طول نیانجامد، به طوری که در سال 1993 این بیماری از طرف سازمان بهداشت جهانی به عنوان یک فوریت جهانی اعـــــلام می گردد. بروز 10 میلیون مورد جدید سل و درمان تنها دو سوم از آنها که متأسفانه در بیش از 50 درصد موارد درمان ناقص بوده ، عمق فاجعه را در این سالها نشان می دهد. بروز سه همه گیری از این بیماری در دو دهه اخیر دور نمای کنترل این بیماری را در آینده نزدیک بسیار مبهم نشان می دهد. ایجاد همه گیری بیماری ایدز و متعاقب آن سل مقاوم به دارو ، جهان کنونی را با تمام پیشرفت های عظیم در علم پزشکی از نظر کنترل بیماری سل ، بیش از یک قرن به عقب برگردانده است . امروزه در دنیا هر ساله بیش از 8 میلیون نفر به این بیماری مبتلا می شوند و تاکنون یک سوم مردم جهان بدون آنکه احساس بیماری کنند به میکروب این بیمــــــــــاری آلوده شده اند.

در صورت داشتن سرفه بیش از دو هفته، به نزدیکترین مرکز خدمات جامع سلامت یا خانه بهداشت یا پایگاه بهداشتی مراجعه کنید

عامل بیماری سل چیست ؟

میکروبی میله ای شکل (شبیه مداد) و بسیار کوچک به اندازه 000003/0 متر وارد بدن شما شده که تنها توسط میکروسکوپ دیده می شود. به این میکروب میله ای شکل «باسیل سل» می گویند . باسیل سل چون بسیار کوچک می باشد ، به راحتی در هوا شناور می ماند . چون عامل این بیماری میکروب می باشد ، لذا ممکن است این بیماری از شما به افراد سالم منتقل گردد.

سل چگونه از بیمار به فرد سالم منتقل می شود ؟ میکروب سل به صورت ذرات ریز وارد هوا شده و نظیر سرماخوردگی منتقل می شود . این ذرات در صورتی که مبتلا به سل ریوی باشید توسط سرفه ،عطسه ، صحبت ، خنده و یا فریاد شما ، ایجاد و در هوا پخش می شوند . یک سرفه می تواند 3000 ذره میکروبی وارد هوا نماید و 5 دقیقه صحبت کردن نیز همین تعداد ذره تولید می کند و عطسه نیز تعداد بیشتر ایجاد می نماید. این ذرات میکروبی چون بسیار کوچک هستند ، در هوای موجود در هر فضای بسته برای مدت طولانی می توانند به طور معلق باقی بمانند. میکروب سل در خلط کاملاً خشک شده و یا در گرد و غبار معلق پس از 8 تا 10 روز از بین می رود. این میکروب در خاک سرد و سایه دار حداقل 6 ماه زنده مانده و در خلط در حال پوسیدن و تجزیه ، هفته ها و ماهها مقاومت دارد. لذا هوای اطاق آلوده شده به میکروب سل توسط شما ، می تواند حتی در زمان غیاب شما نیز موجب انتقال بیماری گردد. زمانی که فرد سالم در هوای آلوده به این ذرات میکروبی تنفس کند، میکروب سل را وارد ریه خود کرده و این میکروب خود را در عرض 48 ساعت به نقاط مختلف بدن می رساند. ولی بعد از آن بدن دفاع کرده و اجازه گسترش و فعالیت را به میکروب سل نمی دهد. جهت انتقال بیماری سل ، تماس های طولانی و ورود تعداد زیاد میکروب سل نیاز است . انتقال میکروب سل از شما به اطرافیان بستگی به سه عامل واگیر بودن بیماری سل شما ، محیطی که تماس در آن اتفاق می افتد و مدت زمان تماس دارد. بهترین راه برای توقف انتقال، دوری شما از اطرافیان و شروع درمان دارویی می باشد. شروع درمان دارویی در کاهش انتقال بیماری بسیار موثر می باشد به طوری که واگیری بیماری سل شما را سریعاً بعد از دوهفته از شروع درمان حتی در صورت مثبت بودن آزمایش خلط شما کاهش داده و در طول زمان مصرف دارو ادامه خواهد داد. افرادی که به مدت طولانی در تماس نزدیک با بیماران مسلول واگیر می باشند بیشترین میزان خطر ابتلاء به سل را دارا هستند. تماس نزدیک بیمار معمولاً با اعضای خانواده، هم اطاقی ، دوستان و همکاران رخ می دهد. این افراد به دلیل تماس با میکروسکوپ سل، در معرض خطر ابتلاء به عفونت سل می باشند. مکان های پرازدحام ، کوچک ، سربسته ، کم نور ، بدون تهویه مناسب و مرطوب بهترین شرایط را برای تسهیل انتقال عفونت ایجاد می کنند. تابش مستقیم آفتاب در عرض 5 دقیقه باسیل سل را از بین می برد. لذا در کشورهای گرمسیر تماس مستقیم اشعه آفتاب روش مناسبی برای از بین بردن میکروب سل است . به همین دلیل گسترش و سرایت بیماری بیشتر در خانه ها یا کلبه های تاریک اتفاق می افتد.

آیا تمام افرادی که با میکروب سل آلوده شده اند به این بیماری مبتلا می شوند ؟ خیر. ورود میکروب سل به ریه ها مساوی با ابتلاء به سل نیست ، چون سیستم ایمنی بدن در مقابل این میکروب دفاع کرده و اطراف آن را یک دیواره محکم دفاعی کشیده و آن را غیرفعال و خفته می کند . لذا در این حالت در اکثر موارد فرد حتی متوجه ورود میکروب به بدن خود و این دفاع بدن در ریه های خود نمی شود. به خاطر همین است که تاکنون یک سوم مردم به این میکروب آلوده شده اند ولی خود از این موضوع اطلاع ندارند.

تنها در 10% موارد این دیواره دفاعی به دلائل مختلف تخریب شده و میکروب های خفته و غیرفعال سل بیدار شده و شروع به تکثیر می کنند . در این زمان به دلیل فعالیت شدید میکروب سل بیمار دچار علائم بیماری سل می شود و در این مرحله به این فرد «بیمار مسلول» می گویند . پس فرد آلوده شده به میکروب سل (عفونت یافته) بیمار نبودهو کاملاً سالم می باشد. این فرد حتی میکرووب سل به دیگران منتقل نمی کند و احساس ناخوشی نیز نمی کند . رادیوگرافی ریه این افراد نیز کاملاً طبیعی خواهد بود. ولی این افراد تست پوستی سل (تست توبرکولین) مثبت دارند. چه افرادی بیشتر ممکن است مبتلا به سل شوند؟ گروهی ازافراد جامعه نسبت به دیگران بیشتر در معرض ابتلا به بیماری سل هستند .این گروه از افراد را می توان به دو دسته تقسیم کرد، یک گروه افرادی هستند که بیشتر در معرض تماس با میکروب و گرفتن عفونت سل هستند و گروه دیگر افرادی را شامل میشوند که دچـــار عفونت شده اند و شانس بیشتری برای ابتلا به بیماری دارند.

گروه اول شامل:

*  فرد در تماس نزدیک و مستمر با بیمار مبتلا به سل ریوی واگیر
*  جوامع کم درآمد با خدمات بهداشتی ضعیف
*  اشخاص متولد شده در مناطقی از جهان که بیماری سل شایع می باشد
*  افرادی که به مدت طولانی در مراکز خاص نگهداری می شوند (نظیرزندان ها و آسایشگاه های سالمندان ، پناهگاهها و …)
*  افراد معتاد به مواد مخدر تزریقی
*  گروههای دیگری از افراد جامعه که شیوع بالای بیماری سل دارند (نظیر کارگران مهاجر از کشورهای با شیوع بالا یا افراد بی خانمان)
*  افرادی که تماس شغلی با بیماران مبتلا به سل دارند


گروه دوم شامل:

 * افراد مبتلا به عفونت HIV/ ایدز
 * افرادی که در دوسال اخیر مبتلا به عفونت سل شده اند
*  افرادی که معتاد به مواد مخدر تزریقی هستند
*  افرادی که سابقه درمان ناکافی سل دارند
*  افرادی که در موقعیت های خاص طبی نظیر موارد زیر هستند :

- دیابت (بیماری قند)
-  بیماری سیلیکوز
-  درمان طولانی با داروهای کورتن
-  مصرف داروهای پیوند اعضاء (کاهنده سیستم ایمنی)
-  سرطان سر و گردن
-  سرطان خون و غدد لنفاوی
-  نارسائی مزمن کلیوی
-  پائین بودن وزن بدن (10% یا بیشتر زیر میزان ایده آل)

• عفونت HIV /ایدز، معتادان به مواد مخدر تزریقی ، عفونت در دو سال اخیر با میکروب سل
  -  افراد مبتلا به دیابت (بیماری قند) 2 تا 4 برابر افراد عادی مستعد به پیشرفت عفونت ســـل می باشند. بخصوص بیماران دیابتی  وابسته به انسولین که به خوبی کنترل نمی شوند بیشتر در معرض خطر هستند.

سل کدام عضو بدن را مبتلا می کند و انواع آن کدام است ؟

این بیماری قادر است تمام اعضای بدن را مبتلا کند . بیشترین عضوی که در بدن مبتلا می شود ریه ها (شش ها) می باشند . لذا سل ریوی شایعترین نوع سل است. در صورتی که سل اعضای دیگر بدن را به جز ریه ها درگیر کند به آن سل خارج ریوی گفته شده که تحت نام همان عضو درگیر نامیده می شود. نظیر سل غدد لنفاوی یا سل استخوان یا سل ادراری یا سل مغز (مننژیت سلی) و غیره و …

انواع سل ریوی کدام است ؟

در سل ریوی اغلب خلط ایجاد می شود. اگر در آزمایش میکروسکوپی خلط بیمار میکروب سل مشاهده شد به آن سل ریوی خلط مثبت و اگر میکروب سل مشاهده نشود به آن سل ریوی خلط منفی می گویند.

آیا تمام انواع سل مسری بوده و به اطرافیان منتقل می شود؟

خیر . تنها بیمار مبتلا به سل ریوی خلط مثبت می تواند میکروب را در هوا پخش کرده و بیماری را به اطرافیان منتقل نماید. لذا در اکثر موارد سل ریوی خلط منفی و انواع سل خارج ریوی مسری نبوده و به دیگران منتقل نمی شوند.

بیماری افراد مبتلا به سل ریوی خلط مثبت تا چه زمانی به اطرافیان سرایت می کند؟

بیماری این افراد از زمانی که دچار سرفه و خلط شده اند تا 2 هفته از شروع درمان دارویی ضد سل برای اطرافیان خطر سرایت دارد. بعد از آن این افراد هیچگونه خطری برای اطرافیان ندارند.

علائم انواع سل کدام است ؟

بیماری سل خود را به هر شکل ممکن است نشان دهد. در کشور ما که این بیماری شیوع نسبتاً زیادی دارد در بسیاری از موارد در تشخیص بیماری ، باید سل را به خاطر داشت . بیماری سل ممکن است شبیه بیماریهای دیگر تظاهر نماید. این تظاهرات ممکن است شبیه بیماریهای دیگر نظیر ذات الریه برونشیت ، آبسه ریوی ، سرطان و عفونت های قارچی باشد. بیمار مبتلا به بیماری سل می تواند دارای علائم عمومی ، ریوی یا وابسته به ارگان های دیگر بدن و یا ترکیبی از این موارد باشد.

علائم و نشانه های عمومی بیماری سل معمولاً ایجاد علائم بیماری می نماید ، ولی بسیاری از بیماران حتی آنهایی که بیماری پیشرفته دارند، علائم خفیف و آهسته ای داشته که ممکن است به طور معمول در نظر گرفته نشود. تعدادی از بیماران مبتلا به سل خارج ریوی نیز در حقیقت ممکن است بدون علامت باشند. معمولاً بایددر بیماران یا افراد بدون علامت که علائم خفیف یا غیرواضح دارند، از طریق بررسی سابقه تماس، رادیوگرافی غیرطبیعی ریه ، واکنش مثبت تست سل و یا کشت مثبت میکروب سل پی به بیماری برد. تعدادی از بیماران ممکن است در ابتدا برای مدت چند هفته تا چند ماه احساس خستگی ، بی اشتهایی ، کاهش وزن ، ضعف عمومی ، تعریق شبانه بخصوص در نیمه فوقانی بدن ، قاعدگی نامنظم یا تب های خفیف نمایند. این علائم و نشانه ها اغلب در زمان فعالیت کاری شدید یا استرس های هیجانی تشدید می گردند. سل در بیماران دیگر ممکن است به صورت یک بیماری تب دار حاد، به همراه لرز و علائم عمومی شبیه آنفولانزا بروز نماید. در این حالت بیماران تا زمانی که احساس می کنند ، این علائم مربوط به یک عفونت ساده نظیر سرماخوردگی بوده و خودبخود برطرف می شود ، به پزشک مراجعه نمی نمایند. علائم حاد ممکن است طولانی و مزمن شوند. گاهی اوقات علائم عمومی غیراختصاصی به صورت تب بدون علت مشخص ، تنها تظاهرات بیماری سل می باشد. برای تشخیص معمولاً یک سری بررسی های تخصصی نظیر رادیوگرافی و تصویرنگاری های متعدد از قفسه سینه ، نمونه برداری از ضایعات ، کشت از نمونه های ریه ، پرده ریه و قلب، کبد و صفاق انجام می شود که ممکن است بیانگر نتایج غیرطبیعی باشد. در بعضی از مواقع نمونه برداری و کشت مغز استخوان و حتی جراحی شکم برای تشخیص لازم می گردد. علائم و نشانه های سل ریوی و پرده ریه سل ریوی به طور مشخص همواره با یک سرفه مختصر آغاز می شود. این علامت به طور آهسته در بیش از سه هفته شدت یافته منجربه تولید خلط چسبنده یا چرکی می گردد. در برخی از موارد رگه های خونی در خلط وجود دارد. گاهی اوقات یک درد مبهم و یا شدید در قفسه سینه احساس می شود. تنگی نفس شایع نیست اما معمولاً وجود آن بیانگر درگیری شدید ریه ها ، تجمع مایع فراوان در فضای پرده های ریه و یا همراهی با بیماریهای قلبی ریوی دیگر می باشد . تعدادی از بیماران علائم خود را شبیه علائم و نشانه های آنفولانزا و سرماخوردگی شدید نظیر سرفه های خلط دار، تب ، لرز ، درد عضلانی و تعریق ، برونشیت حاد یا ذات الریه تجربه می نمایند. جمع شدن آب در ریه معمولاً یک طرفه است و ممکن است همراه درد قفسه سینه با کیفیت خرد کننده باشد. بسیاری از بیماران مبتلا به این نوع سل که به آن سل پرده ریه می گویند ، علائم عمومی مختصر دارند.

تشخیص بیماری سل چگونه است ؟

تشخیص بیماری سل ریوی در قدم اول در افراد مشکوک (بیش از دو هفته سرفه داشته و یا خلط خونی دارند) دو نوبت آزمایش خلط می باشد. در آزمایشگاه سل با بررسی خلط در زیر میکروسکوپ می توانند میکروب سل را مشاهده نمایند. اگر میکروب سل در آزمایش خلط مشاهده نشد آنگاه پزشک با عکس برداری (رادیوگــرافی) از ریه های بیمار می تواند پی به وجود بیماری سل در بیمار ببرد. انواع سل دیگر را می توان با آزمایش ادرار ،آب جمع شده در ریه ها و یا شکم و نمونه برداری از غدد لنفاوی و دیگر ضایعات شناسایی کرد.

• اگرچه سل یک بیماری با عامل شناخته شده  واپیدمیولوژی مشخص است و اگرچه اصول درمان آن از حدود 60 سال قبل شناخته شده و بیش از یک ربع قرن است که رژیم درمان کوتاه مدت برای آن به کار می رود، ولی بخشی از بیماران مبتلا به سل هنوز در بسیاری از نقاط جهان و از جمله کشور ما تشخیص داده نشده و/یا تحت درمان مناسب قرار نمی گیرند، و متاسفانه در حال حاضر شاهد آنیم که در نتیجه همین کاستی ها و همزمان با افزایش موارد مبتلا به ویروس ایدز، زمینه پیدایش و انتشار باسیل های سل مقاوم به چند دارو ( Multi - Drug Resistant TB = MDR-TB) فراهم آمده است.
  
  به رغم آنکه مهم ترین علل شکست جهانی در کنترل بیماری سل را عدم حمایت دولت ها و نواقص موجود در سیستم های بهداشتی درمانی کشورها می دانند، ولی در بسیاری از موارد این پزشکان هستند که به دلایلی همچون موارد زیر، سبب تاخیر در تشخیص و اشتباه در درمان بیماران شده و بنابر این در شکل گیری این شکست جهانی نقش بارزی بازی می کنند:
  
  -  تکیه بیش از حد بر رادیولوژی در تشخیص و عدم استفاده از آزمایش میکروسکوپی خلط،
   - تجویز رژیم های درمانی اشتباه و فاقد مقبولیت علمی،
   - درمان با دوزهای دارویی اشتباه و/یا مدت درمان ناکافی،
  - نقصان در پایش بیماران در طی درمان دارویی،
   - نقصان در پیگیری و بررسی افراد در تماس با بیماران شناسایی شده (به ویژه اعضای خانواده بیماران مبتلا به سل ریوی خلط مثبت

به هر حال، حاصل این اشتباهات و غفلت ها از جانب هرکس و هر دولتی که باشد چیزی نیست جز به هدر رفتن سرمایه ها، انتشار بیماری و پیدایش مرضی بس مهلک بنام سل مقاوم به چند دارو (MDR-TB) که اگر درمانش غیر ممکن نباشد بسیار مشکل و پر هزینه خواهد بود.

کاهش قابل توجه در تشخیص و گزارش موارد سل بین سال‌های 2019 و 2020 احتمالاً منعکس‌کننده اختلالات عرضه و تقاضا در خدمات تشخیصی و درمانی سل است. نمونه هایی از این اختلالات عبارتند از کاهش ظرفیت سیستم بهداشتی برای ادامه ارائه خدمات، تمایل و توانایی کمتر برای جستجوی مراقبت در شرایط قرنطینه و محدودیت های مربوط به رفت و آمد، نگرانی در مورد خطرات مراجعه به مراکز درمانی در طول یک بیماری همه گیر، و انگ مرتبط با شباهت در علائم مربوط به سل و COVID-19.

از نظر جغرافیایی، در سال 2020، بیشترین موارد سل در مناطق WHO مربوط به جنوب شرق آسیا (43٪) بوده است. سهم سایر مناطق به شرح زیر می باشد:
 آفریقا (25٪) ، غرب اقیانوس آرام (18٪)، مدیترانه شرقی (8.3٪) ، آمریکا (3.0٪) و اروپا (2.3٪). نقشه زیر برآورد تخمینی سل در سال 2020 را در کشورهایی با حداقل 100000 مورد ابتلا نشان می دهد. هشت کشوری که از نظر تعداد موارد در رتبه های اول تا هشتم قرار دارند و دو سوم موارد مورد انتظار سل جهان در آنها برآورد می گردد.

آلودگی همزمان به ویروس ایدز خطر ابتلا به بیماری سل را به طور معناداری افزایش می دهد. کشورهای با شیوع بالای HIV، به ویژه کشورهای واقع در افریقای زیر صحرا، شاهد افزایش چشمگیر تعداد بیماران مبتلا به سل و افزایش 2تا 3 برابر میزان های بروز گزارش شده سل در دهه 90 بوده اند.

در سال 2020، میزان شیوع عفونت اچ آی وی در میان بیماران مبتلا به سل در جهان حدود 8% تخمین زده شده است.

همزمان، مقاومت چند دارویی، که نتیجه مدیریت ضعیف درمان سل است مشکلی جدی و روبه فزونی در بسیاری از کشورهای جهان می باشد.

طبق آخرین مطالب منتشر شده WHO، در خصوص برآورد مرگ و میر جهانی بر اساس علت، در سال 2019 ، سل سیزدهمین عامل اصلی مرگ و میر در سراسر جهان و بزرگترین علت مرگ ناشی از بیماری های عفونی تک عاملی در جهان بوده (حتی بیشتر از ایدز، مالاریا و سرخک). در سال 2020، پیش‌بینی می‌شود که سل به عنوان دومین عامل اصلی مرگ و میر ناشی از یک عامل عفونی، پس از COVID-19 قرار گیرد، همچنین برآورد می شود که در این سال حدود 1.3 میلیون نفر در اثر بیماری سل جان سپرده اند( حدود 1.1 میلیون نفر در موارد با اچ آی وی منفی و 0.2 میلیون نفر در موارد اچ آی وی مثبت.

به هر حال اهمیت و اولویت سل و برنامه های کنترلی آن در حدی است که در سال 1993 این بیماری از سوی سازمان جهانی بهداشت بعنوان اورژانس جهانی مطرح و اعلام شد و   براساس اجلاس ماه می سال 2014 سازمان جهانی بهداشت و تعیین Post 2015 Strategy  به ترتیب کاهش 90 و 95 درصدی بروز و مرگ ومیر ناشی از سل تا سال 2035 (نسبت به سال 2015) برای کشورهای جهان هدف گذاری گردید.

از آنجایی که لازمه دستیابی به چنین هدفی،کشف هر چه بیشتر موارد موجود سل مسری و درمان موفقیت آمیز حداقل 90% آنها می باشد؛ لازمست فعالیتهایی که به افزایش کشف بموقع و درمان موثر بیماران در هر کشور می انجامد در استراتژی های برنامه کنترل سل کشورها گنجانده شود. مقایسه آخرین وضعیت شاخص های برنامه کنترل سل در جهان، منطقه مدیترانه شرقی و جمهوری اسلامی ایران در سال 2020 در جدول زیر خلاصه شده است.

پیش بینی روند ها برای افق 1404:

1. افزایش میزان بیماریابی سل ریوی خلط مثبت به بیشتراز 85 درصد
2. میزان موفقیت درمان سل ریوی خلط مثبت به بیش ا ز 90 درصد
3.  کاهش 30 درصدی میزان شیوع بیماری سل نسبت به سال 1387
4. کاهش 30 درصدی میزان مرگ و میر ناشی از سل نسبت به سال 1387

دستاوردهای مهم برنامه کنترل سل در کشور:

1. کاهش میزان بروز گزارش شده سل از 140 به 14 نفر در یکصد هزار نفر (در طول یک دوره پنجاه ساله)

2.کاهش 34 درصدی میزان بروز سل در طول 23 سال (از 32 مورد دریکصد هزار نفر جمعیت در سال 1990 به 21 در یکصدهزار نفر جمعیت در سال 2013)

3.کاهش 36 درصدی میزان شیوع سل در طول 23 سال (از 50 مورد دریکصدهزار نفر جمعیت در سال 1990 به 32 در یکصدهزار نفر جمعیت در سال 20139)

5. کاهش 36 درصدی میزان مرگ و میر ناشی از سل در طول 23 سال (از 5 مورد دریکصدهزار نفر جمعیت در سال 1990 به 3.2 در یکصدهزار نفر جمعیت در سال 2013)

وضعیت بروز سل در جهان

امروزه یکی از بزرگترین مسائل بهداشتی جهان، بیماری سل است. حدس زده میشود که یک چهارم جمعیت جهان،  به باسیل سل آلوده باشند و درهر ثانیه یک نفر به تعداد آنان افزوده می شود. نگران کننده این است که طبق برآوردهای موجود 50 میلیون نفر از این افراد، به باسیل سل مقاوم به چند دارو (MDR-TB) آلوده هستند.

در سال 2020 میلادی، حدود 9.9 میلیون نفر جدید به سل فعال مبتلا شده اند ( 56% موارد مرد، 33% موارد زن و 11% موارد کودکان زیر 15 سال) و حدود 1.3 میلیون نفر در اثر این بیماری جان می سپارند.

سل همچنان یکی از کشنده ترین قاتل های عفونی جهان است. روزانه بیش از 4100 نفر بر اثر سل جان خود را از دست می دهند و نزدیک به 28000 نفر به این بیماری قابل پیشگیری و درمان مبتلا می شوند. تلاش های جهانی برای مبارزه با سل از سال 2000 تاکنون جان 66 میلیون نفر را نجات داده است. با این حال، همه گیری کووید-19 سال ها پیشرفت در مبارزه برای پایان دادن به سل را معکوس کرده است.

بیش از 90% موارد بیماری و مرگ ناشی از سل در کشورهای در حال توسعه رخ می دهد، کشورهایی که 75% موارد بیماری در آنها به فعال ترین گروه سنی به لحاظ اقتصادی (یعنی 15 تا 54 سالگی) تعلق دارد. در این کشورها یک فرد بزرگسال مبتلا به سل به طور متوسط 3 الی 4 ماه قادر به کار کردن نبوده و لذا 20 تا 30% درآمد سالانه خانواده وی از دست می رود؛ این در حالیست که با مرگ چنین فردی به طور متوسط 15 سال درآمد خانواده به طور یکجا از بین خواهد رفت.

واضح است که سل بجز لطمات اقتصادی، اثرات منفی غیرمستقیم دیگری نیز بر کیفیت زندگی بیماران یا افراد خانواده آنها دارد. (نظیر طرد شدن زنان مبتلا از خانواده هایشان به دلیل نگرش های غلط موجود یا ترک تحصیل فرزندان بیماران بدلایل مختلف

میزان بروز سل در سال 2020 در جهان 127 مورد (114-140) در یکصدهزار نفر جمعیت تخمین زده شده است.

متاسفانه تنها 59% از موارد سل تخمینی در سال 2020 از سوی کشورهای جهان شناسایی و به سازمان جهانی بهداشت گزارش شده اند.

تعداد افراد مبتلا به سل تشخیص داده شده از 7.1 میلیون در سال 2019 به 5.8 میلیون در سال 2020 کاهش یافته است که کاهش 18 درصدی داشته و به سطح سال 2012 رسیده است.

وضعیت بروز سل در ایران

نمودار زیر روند نزولی میزان بروز بیماری سل در کشور نشان می دهد (قابل ذکر است وضعیت بروز گزارش شده سل از 142 مورد در یکصد هزار نفر جمعیت در سال 1343 به 8.5 در یکصد هزار نفر جمعیت در سال 1401 کاهش داشته است – حدود 17 برابر کاهش

درسال  1401 در کشورمان میزان بروز گزارش شده سل ریوی با اسمیرخلط مثبت 4.6 مورد در یکصد هزار نفر جمعیت بوده است.
از تعداد کل 7298 مورد مبتلا به سل گزارش شده کشور در سال 1401، 44% موارد را زنان بیمار و 23% موارد را بیماران غیر ایرانی (اغلب افغانستانی) تشکیل می دهند و بیشترین میزان بروز سل مربوط به گروه سنی 65 سال به بالا بوده است که این حاکی از موفقیت چشمگیر کشور در کنترل این بیماری است.

درمیان استانها سیستان و بلوچستان و گلستان بیشترین میزانهای بروز و شیوع را در کشور دارا هستند.

توزیع جغرافیایی میزان بروز سل ریوی اسمیر مثبت در کشور طی سال 1401 را در نقشه زیر می توانید مشاهده نمایید.
همسایگی ایران با دو کشور افغانستان و پاکستان که در زمره 22 کشور High Burden دنیا هستند ـ وهمچنین عراق (با بحران های چند ساله اخیر آن) و کشور های تازه استقلال یافته شمال کشور (با شیوع بالای سل مقاوم به چند دارو) ضرورت توجه بیش از پیش ما را به این بیماری متذکر می کند.

طول مدت تاخیر در تشخیص و درمان بیماران مبتلا به سل:

مطالعه کشوری انجام شده در سال 1382 حاکی از آن است که میانه تاخیر کلی تشخیص و درمان بیماران مبتلا به سل ریوی خلط مثبت درایران 92 روز ( با میانگین 10+ 120 روز ) بوده و میانه تاخیر بیمار و پزشک در تشخیص به ترتیب 20( بامیانگین 6+44 روز) و 46 روز ( با میانین 8+ 76روز) بوده است پس سهم پزشکان در تاخیر تشخیص به مراتب بیشتر از سهم بیماران بوده و لذا برای کنترل سل در کشور باید مداخله ها و برنامه های کنترل به طور عمده بر کاهش تاخیر پزشک در تشخیص متمرکز گردد. حال اگر بدانیم که در مطالعه ای اخیر در ایران ،67% بیماران مبتلا به سل ریوی خلط مثبت کشور، با شروع بیماری سل، اولین واحد درمانی انتخابی برای مراجعه خود را مطب خصوصی ذکر کرده اند، به اهمیت و ضرورت جلب مشارکت پزشکان، بخش خصوصی در کنترل این بیماری بیشتر پی می بریم

آداب سرفه

برای جلوگیری از انتشار میکروب ها در بیماری های تنفسی واگیر، کارهای زیر را انجام دهید :

• در طول مدتی که بیمار هستید و احتمال سرایت بیماری برایتان مطرح است، از ماسک سه لایه استفاده کنید. و سپس در پایان روز، ماسک استفاده شده را داخل سطل زباله درب دار بیندازید. البته  توصیه می شود هرگاه ماسک شما در طول روز مرطوب و آلوده شد، نسبت به تعویض آن اقدام کنید
• در نبود ماسک سه لایه، می بایست در زمان عطسه یا سرفه، جلوی دهان و بینی خود را با دستمال بگیرید. و سپس  دستمال استفاده شده خود را داخل سطل زباله درب دار بیندازید.
• چنانچه دستمال نیز همراه خود ندارید، در هنگام عطسه یا سرفه، از داخل یقه لباس و یا سطح داخلی آرنج و بازوی خود برای پوشاندن دهان و بینی خود استفاده کنید و به هیچ وجه از دست خود استفاده نکنید.
•  از دست زدن به چشم و بینی و دهانتان جدا خودداری کنید.

• آب دهان خود را در مکان های عمومی به زمین نیاندازید.
• از روبوسی، دست دادن و در آغوش گرفتن افراد دارای علایم تنفسی خود داری کنید.
• از افراد مشکوک به بیماری های تنفسی واگیر حداقل دومتر فاصله بگیرید.
•   در صورت داشتن سرفه بیش از دو هفته بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.

 پیام بهداشتی

• سل یک بیماری عفونی واگیر دار است.
• شایعترین علامت ابتلا به سل ریوی، سرفه طول کشیده دو هفته یا بیشتر است.
• سل قابل درمان است
• کلیه خدمات تشخیصی و درمانی آن مراکز خدمات جامع سلامت رایگان است.

در صورت داشتن سرفه بیش از دو هفته، به نزدیکترین مرکز خدمات جامع سلامت یا خانه بهداشت یا پایگاه بهداشتی مراجعه کنید